Tema: Banjski turizam - Banje Srbije

Banja Koviljača

Banja KoviljačaPoložaj:
142 km jugozapadno od Beograda

Indikacije:
U banji se leče svi oblici reumatizma, bolesti lokomotornog aparata, posttraumatska stanja, ginekološka oboljenja, neurološka oboljenja

Prirodni lekoviti faktori:
Sumporovita mineralna voda 15 do 20°C i lekovito blato predstavljaju prirodne lekovite faktore Banje Koviljače

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
U blizini su stari gradovi Kosanin i Trojanov grad i Lešnica, zatim u samoj banji Koviljkin grad i Gradac. U blizini je i manastir Tronoša iz 14-og veka kao i rodna kuća Vuka Karadžića u Tršiću...

Prirodne lepote okoline:
Banja ima lepo uredjen parka pogodan za šetne i rekreaciju. Na reci Drini postoji lepo uredjeni prostori za ribolov, u blizini je izletište Gučevo

Sportsko-rekreativni sadržaji:
Tereni za male sportove, plaže na Drini, pogodnje za kupanje...

Smeštaj:
- Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Banja Koviljača"
- HTP "Banja Koviljača"
- Hotel "Podrinje" (**)
- Hotel "Gučevo"



Istorija

Banja Koviljača se ranije nazivala Smrdan banja ("Smrdan bara"), jer su se njene mineralne sumporovite vode razlivale po jarugama i zaudarale, naročito leti. Lekovite vode Koviljače koristili su još stari Rimljani, o čemu svedoče ruine grada Gradac nad Banjom i grad Skočić na suprotnoj strani Drine. Beleške hroničara ukazuju da su mineralne vode Koviljače korišćene kroz vekove. O njima su pisali putopisci XVI veka. O Koviljači XIX veka pisali su poznati putopisac Kanić (1860. godine) i Vuk Karadžić, koji je rodjen u susednom selu Tršiću, pa je Banju često posećivao i isticao lekovitost njenih voda.Prvi smeštajni kapaciteti izgradjeni su davne 1858. godine, tokom vladavine Mihajla Obrenovića i imao je 10 soba. Banja se je počela značajno da se razvija za vreme vladavine Petra I Karadjordjevića, koji je u blizini rezidencije koju je imao u banji, izgradio moderno "Sumporno kupatilo". Tokom dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka, banja je u potpunosti izgradjena i oformljena kao banjsko lečilište. Banja postaje poznata i po "Kursalonu", objektu izuzetne lepote, u kome je otvorena i prva kockarnica.

Banjski objekti bili su oštećeni u oba svetska rata, a u poslednjem ratu i opljačkani. Zato su posle drugog svetskog rata u Koviljači najpre obavljeni obimni radovi na opravci zgrada i obnovi inventara, a potom na proširenju i modernizaciji smeštajnih i lečilišnih objekata. Već 1945. godine obnovljeni su i pušteni u rad Sumporno kupatilo, zgrada Banjske uprave, hoteli "Dalmacija", "Hercegovina", "Podrinje" i vile "Koviljača" i "Bosna". Banjski park je preu*redjen, putevi i staze asfaltirani, izvedeni radovi na vodovodu, kanalizaciji, električnom osvetljenju, ozelenjavanju itd.

Banja ima polikliniku i apoteku, a iznad banjskog naselja nalazi se Sanatorijum za koštano-zglobnu tuberkulozu. Intenzivno izgradjivana u predrat*no doba i modernizovana posle rata, Koviljača se uvrstila u vodeće banje, kako po balneo-urbanoj fizionomiji, tako i po poseti bolesnika i turista. Uz to, Koviljača je jedno od naših najvećih banjskih naselja sa preko 10.000 stanovnika.



Mineralni izvori

Banja Koviljača ima više izvora sumporovite i gvoždjevite vode, kao i lekovito blato. Sumporna voda se crpe iz tri bunara. "Novi bunar" daje oko 165 litara sumporovite vode u minutu, temperature 19°C. Bu*nar "Vuk Karadžić" daje u sekundu preko 25 litara sumporovite vode, koja je toplija (28°C). Oba bunara su ozidana i snabdevaju vodom veliko banjsko kupatilo, Sumporovita voda trećeg bunara sa temperaturom 19°C koristi se za piče. Gvoždjevita voda temperature 15"C ističe iz česme "Vojvoda Anta Bogićević" i koristi se za piće. U lečilištu postoji i gvoždjeviti kiseljak "Jordan voda", koji narod naziva "Bakarna voda za oči". Taj izvor je izdašniji od prvog, voda sadrži više gvozdja, ali ima nešto nižu temperaturu (14,5°C). "Jor*dan voda" se koristi za ispiranje očnih kapaka I leči kalar sluzokože očiju. Ona spada medu jake gvoždjevite, alkalno-kisele vode. Treći izvor gvoždjevite vode temperaturo 11°C nalazi se u Gvoždjevitom kupa*tilu. Nad njim je podignut bazen. Termalni izvori Banje Koviljače ubrajaju se, dakle, u hipoterme, a daju mineralnu vodu različitog sastava - sumporovitu i gvoždevitu, odnosno sulfatičnu, karbonatnu, zemnoalkalnu i murijatičnu.

Lekovito sumporovito blato spravlja se u posebnim bazenima, u kojima se čuva po dve-tri godine. U te svrhe koristi se sumporovita voda iz bunara "Vuk Karadžić". Ovom vodom se natapa ilovača u tzv. kalili (betonski kanal sa blatom), da bi što vise upila sumpor i druge minerale. Blato je sazrelo za upotrebu kada dobije zeleno crnu boju od sulfida gvozdja.

Gvoždevite vode Koviljače su i radioaktivne. Svi hipotermalni izvori se javljaju u rasednoj zoni doline Drine na kontaktu sa Gučevom.

Banja Koviljača ima četiri kupatila - Staro sumporovito kupatilo i Novo sumporovito kupatilo sa muškim i ženskim odeljenjem, zatim Gvoždjevito kupatilo i Novo blatno kupatilo. Kupatila imaju bazene, kade, prosto*rije za preznojavanje i odeljenja za masažu i odmor. Lečenje se obavlja ku*panjem i pijenjem sumporovite i gvoždevite vode i blatnim oblaganjem. Bo*lesnici se kupaju u sumporovitoj vodi, a u Novom blatnom kupatilu sumprorovito blato se koristi za oblaganje. Ispiranje, inhaliranje i masaža su do*punski vidovi lečenja.

Kupanjem u sumporovitoj vodi leče se hrontčna reumatična oboljenja, pojedine kožne bolesti, oboljenja ženskih genitalija (sterilnost), škrofuloza i dr. Blato se koristi za lečenje reumatičnih oboljenja, ženskih bolesti, neuralgija, tuberkuloze kostiju i zglobova, stanja posle preloma kostiju. Pijenjem mineralne vode leče se katari creva i jetre, bolesti žuči, hronična oboljenja ždrela, grla i dušnika, zatim malokrvnost, iznurenost, itd.

Pribojska banja

Položaj:
320 km jugozapadno od Beograda

Indikacije:
Hronično zapaljenje zglobova i mišića reumatičnog porekla, neuralgije, zapaljenja perifernih nerava, polineurite, ginekološke bolesti, posledice ozleda kostiju i mišića, rekovalescentna stanja, kožna oboljenja - ubrzava zarastenje rana, opadanje krasta i zarastanje promena na koži nastalih kao promena i oslabljene periferne cirkulacije. Funkcionalna oboljenja digestivnog trakta i hepatobilijarnog sistema (nadimanje, otežano varenje), stanja posle hirurških intervencija na ovim sistemima, smanjena pH vrednost i niska mineralizacija su preporuka kod svih mikrokalkuloznih stanja urinarnog i bilijarnog trakta

Prirodni lekoviti faktori:
Banja ima više lekovitih termomineralnih izvora. Jači izvor daje 70 l/s vode temperature 37°C

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
Najpoznatiji spomenik ovog kraja je manastir Mileševa iz XIV veka...

Prirodne lepote okoline:
Pribojska Banja se nalazi u živopisnoj dolini reke Lim, a u blizini ove banje nalaze se i atraktivne planine Zlatibor i Zlatar, zatim i Potpećko i Radojinsko jezero

Sportsko-rekreativni sadržaji:
Blizina jezera i planina pruža odlične uslove za lov i ribolov, kao i za bavljenje sportovima na vodi...

Smeštaj:
- Centar za rehabilitaciju "Pribojska Banja"



Istorija

Pribojska Banja je bila poznata starim Rimljanima i narodu srednjovekovne Srbije. Po legendi, kralj Uroš, zvani "Hrapavi", izlečio se u ovoj Banji, pa je u znak zahvalnosti blizu lekovitih izvora podigao zadužbinu - manastir Sv. Nikole, koji je više poznat kao manastir Banja kojeg je početkom XIV veka obnovio Stevan Dečanski.

Do poslednjeg rata Banja je bila svojina manastira, koji je od njenih mineralnih izvora imao koristi, ali je nije izgradjivao. Otuda je ona do skora bila neuredjena. Tek 1946. godine podignuta su dva stambena paviljona, a poslednjih godina posvećeno je nešto više pažnje uredjenju lečilišta, koje po lekovitosti vode i posećenosti to odavno zaslužuje.




Mineralni izvori

Banja ima više termalno-mineralnih izvora, ali na žalost, nisu svi kaptirani. Nad jačim izvorom podignuta je Stara banja sa jednim bazenom, a nad sla*bijim izvorom izgradjena su tri bazena Nove banje. Jači izvor daje u sekundi 43 litra vode temperature 37°C, a kapacitet slabijeg izvora je 15 litra u sekundi, sa temperaturom vode u bazenima 36,5°C. Izdašnost svih lekovitih izvora prelazi 80 litara u sekundi. Voda je bez mirisa i ukusa, akratoterma, a po hemijskom sastavu slabo radioaktivna, indiferentna horneoterma zemno-alkalnog tipa.


Lekovita voda se pije, ali više koristi za kupanje. Ona leči hronično zapaljenje zglobova i mišića reumatičnog porekla, zatim neuralgije, zapaljenja perifernih nerava, polineurite, naročito išijas, bolesti ženskih genitalija (zapaljenje materice i jajnika, poremećaje ciklusa, sterilnost), kao i posledice ozleda kostiju i mišića, rekonvalescentna stanja i malokrvnost. Voda koja se pije dobro reguliše varenje i probavu.

Gamzigradska banja

Gazigradska BanjaPoložaj:
220 km jugoistočno od Beograda

Indikacije:
Oboljenja perifernih krvnih sudova i limfnog sistema, vibraciona bolest, ginekološka oboljenja (sterilitet kod žena), zglobni i vanzglobni reumatizam, ortopetske bolesti i posttraumatska stanja, neurološka oboljenja, bolesti vezivnog tkiva, anomalije dečijeg uzrasta

Prirodni lekoviti faktori:
Gamzigradska Banja ima lekovite izvore mineralne vode sa temperaturom od 42°C

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
U blizini Gamzigradske Banje se nalazi jedan od četiri rimska carska grada u Srbiji - Felix Romuliana, sa očuvanim višebojnim podnim mozaikom, zatim manastir Suvodol i Grliški manastir...

Prirodne lepote okoline:
U okolini banje se nalazi planina Rtanj, Zlotska pećina kao i veći broj jezera...

Sportsko-rekreativni sadržaji:
Izvanredni uslovi za pripremu sportista, dva fudbalska terena, tereni za male sportove i teniski tereni...

Smeštaj:
- Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju "Gamzigrad"
- Hotel "Kastrum"



Istorija

Iako se u njenoj neposrednoj blizini na 3,5 km. Nalazi arheološki lokalitet Romulijana - velelepni dvorac rimskog cara Galerija, nema sačuvanih podataka o postojanju banje u antičko doba.

Ipak, nekih antičkih gradnji u vezi sa Gamzigradom svakako je bilo, ali su one na ovim hidrotermama kao i kod mnogih drugih isčezlih termaliteta lociranih i u rečnim tokovima-rečnih banja uništete. Sledeći pisani podatak koji se pojavljuje je u turskim zabeleškama iz 15. i 16. veka. Drugih pisanih podataka za srednji vek nema. Prvi pisani trag je iz 1835. godine, kada je baron Sigmund Avgust Herder, kraljevsko saksonski upravitelj rudokopstva, proputovao Srbiju da bi ostavljene stare majdane, srpske rudokope i uopšte rudno stanje ove zemlje izvidio i ispitao. O prvim kupanjima u Gamzigradskoj banji nema pisanih podataka. Prema predanju, bila su u higijenske svrhe-pranje od nečistoće i prljavštine, a pošto je voda bila topla meštani su u njoj prali veš i druge tkanine.

Verujući u njenu lekovitost narod Timočke krajine je počeo masovno da dolazi u banju i to po "preporuci" onih kojima je banja pomogla, jer lekara u to vreme nije bilo.

Glas o lekovitosti Gamzigradske banje brzo se širio. Tome je pogodovala i saobraćajnica Zaječar - Paraćin koja je prolazila kroz samu banju. Prva kupanja u svrhu lečenja započela su 1890. godine i to u improvizovanim bazenima, čija temperatura iznosi od 38 do 42 stepena, koje su bolesnici i njihovi članovi porodice sami kopali. Od okolne rečne vode bazeni su ogradjivani blatom, kamenjem, koljem i šašom, a preko njih su prebacivane lisnate grane.
Gamzigradska banja - počeci lečenjaGamzigradska banja - počeci lečenja

Početkom 20. veka Dr L. Ilić i D. Micić u zvaničnim banjskim izveštajima pišu: "Preko leta su Gamzigradsku banju posećivali samo siromašni seljaci, da se tu leče (kupaju, oblažu mineralnim blatom) ali nešto kasnije dolaze i imućni ljudi, tu podižu šatore i bave se po deset do dvadeset dana. Svet se kupa i noćeva pod vedrim nebom a leži na vlažnoj zemlji.

U izveštaju iz 1922. godine M. T. Leka i njegovih saradnika kaže se "da osim nekoliko koliba na obali i improvizovanih kupatila u Timoku nije imalo nikakve udobnosti".
U tako primitivnom stanju, Gamzigradska banja je bila do 1925. godine, kad preduzimljivi seljaci iz okolnih sela počinju da zidaju bazene na izvorima, i to bazen 2 i 3. Sadašnji bazen br. 3 i sada po predanju nosi naziv "blato".



Gamzigradska banja - počeci lečenja

Eksplotaciju izvora mineralne vode 1927. godine preuzima opština Gamzigrad, a nakon dve godine 1929. godine uprava Moravske banovine. U to vreme u Gamzigradsku banju dolazi i prvi banjski lekar dr. Milivoj Milić, koji podiže svoju vilu, nekadašnju upravu banje.

Počinje izgradnja modernijih i konfornijih kuća zidanih opekom. U ovom periodu se i sama banja popularizuje i sve više postaje banjsko lečilište. Preduzimljivim meštanima u gradnji stanova pritekli su u pomoć i bogatiji ljudi iz okolnih sela i gradova. Tako je podignuta i stara kafana Vražogrnački stanovi", a Timok je premošćen drvenim mostom, a sa druge strane mosta nalazila se kafana "Lipov lad" a nešto dalje su bile sobice "kvartiri", gde su bolesnici odsedali.
"Do 1935. godine bila su ozidana tri bazena od cementa (br.1, 2 i 3) pod otvorenim nebom, a kasnije i četvrti. Do pomenute godine podignuto je 11 zgrada sa oko osamdeset soba, koje su imale ležajeve bez posteljine, sto i stolicu, dalje bio je jedan restoran i jedna baraka gde su se gosti hranili, mada je većina sama spremala hranu" , koju su donosili od kuće ili je sami pripremali u banji. Na mestu današnje česme (u centru banje) bila je nekad pijaca za bolesnike, gde su žene iz obližnjih sela najčešće Gamzigrada, prodavale sir, jaja, mleko, voće i povrće, hleb, a često i meso, što su nazivali "torbarenje". Tu se nalazio i bunar sa pijaćom vodom, za koji se pričalo da je "dobro za jetru".




Mineralni izvori

Gamzigradska Banja radi više od osam decenija, a intenzivnije iskorišćavanje njenih termalno-mineralnih voda datira od pre 40 godina. Ima četiri termalna izvora, čije su vode temperature od 32°, 39°, 41° i 42°C i jedan izvor hladne vode temperature 17°C. Pre drugog svetskog rata lečilište je imalo tri bazena. Bazen broj jedan ko*risti vodu temperature 27°C, bazen broj dva vodu izvora temperature 42°C, a bazen broj tri izvor mineralne vode temperature 38°C.

Od više termalno-mineralnih izvora koristi se samo pet, koji daju u mi*nutu oko 280 litara lekovite vode. Izvori su kaptirani u koritu Timoka, ogra*djeni betonom i njihova voda je sprovedena do tri bazena i kada. Kaptažnim radovima van korita je dobijena mineralna voda istog kvaliteta i temperature, kao i sa izvora u koritu. Voda svih izvora je sličnog fizičko-hemijskog sastava, ali različite temperature. Analiza lekovite vode temperature 42°C u bazenu broj dva, obavljena 1957. godine, pokazala je da u litru mineralne vode ima najviše kalcijuma i natrijuma, zatim magnezijuma, kalijuma i gvozda, a od anjona naj*više je bikarbonata, hlorida i sulfata. Prema sastavu i temperaturi mineralna voda ove Banje se ubraja u zemnoalkalne hiperterme, odnosno akratoterme. Ona se koristi za kupanje i piće, a lekovito blato za oblaganje. Voda i blato leče reumatizam zglobova i mišića, išijas, katar želuca, ženske genitalije (zapaljenje materice), zapaljenje trbušne i plućne maramice, neuralgije, posledice povreda i neke kožne bolesti. U izvoru i ba*zenu ťBlatoŤ reumatičari se oblažu sivkasto mineralnim muljem temperatu*re 35,5°C.

U Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju godinama se uspešno organizuje i sprovodi I i II faza priprema fudbalera u pripremnom periodu, kao i drugih sportista. Za to postoje odlični prirodni i tehnički uslovi, kao i stručna ekipa koja se posebno bavi rehabilitacijom i pripremama sportista (vodjenje treninga opšte kondicije u teretani i bazenu i podvodna masaža). Za sve vreme boravka sportista u Zavodu, lekari brinu o njihovom zdravlju u slučaju bolesti, saniranja povreda.

Za sportiste i rekreativce, u Zavodu su na raspolaganju dva bazena (veliki za plivače i mali za neplivače), teretana ("Gladijator"), sala za stoni tenis, tereni za mali fudbal, rukomet, odbojka, teniski teren i veliki fudbalski teren.


Posebno su dobri uslovi za rekreativnu nastavu školske dece, kojoj se pružaju prostori za nastavu kao i svi sportsko-rekreativni sadržaji. Mogućnost organizovanja škole plivanja za neplivače, poseban zdravstveni pregled fizijatra radi urvrdjivanja pravilnosti držanja tela i stanja tabana su posebna pogodnost za decu. U slučaju kifoza i skolioza ili ravnih tabana, deca se podvrgavaju fizioterapeutskom tretmanu, a naučiće potrebne vežbe i dobiti savete za dalji rad kod kuće.

Brestovačka banja

Brestovačka BanjaPoložaj:
280 km jugoistočno od Beograda, 9 km od Bora

Indikacije:
Zglobni i vanzglobni reumatizam, posledice povreda hirurških intervencija na lokomotornom aparatu, hronične profesionalne bolesti i trovanja teškim metalima, neurovegetativne distonije.
Prirodni lekoviti faktori:
Brestovačka Banja ima 10 izvora termomineralne vode temperature od 32 do 42°C. Voda je bogata kaliumom, kalcijumom, natrijumom, magneziumom, oksidima gvožda, aluminijuma, silicijuma, hlora, ugljene kiseline, joda, broma, fosfata, nitrata, mangana, cinka, fluora i drugih sastojaka.

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
- Konak Kneza Miloša (iz 1837.),
- Turski hamam (restauriran 1970-te, na mestu starog kupatila iz 1906. je izgradeno novo koje je 1968. god. restaurirano).
Prirodne lepote okoline:
Šumoviti predeli oko banje na 90 ha, Zlotske pećine udaljene 12 km, Bogovinska 9 km, Borsko jezero udaljeno 4 km

Smestaj:
- DP "Brestovačka Banja"
- Pansion "Srpska kruna"



Istorija

Brestovačka Banja je bila poznata još u tursko vreme.

Bazen broj jedan je izgradjen za vreme turske uprave ("Kneževo kupa*tilo"), kao i bazen broj dva, i takozvani "Mali konak", u kojem je stanovao knez Miloš, i u kome je sem kneza Miloša, boravila i knjeginja Ljubica, Jevrem Obrenović, Milošev brat, Milutin Petrović, brat Hajduk Veljka i drugi vidjeniji ljudi. U to vreme banja je s pravom nosila ime "dvorske banje", pa su je posećivali i strani gosti. Bazen broj tri je uredjen 1870, a dvadeset godina kasnije i bazen broj četiri. Godine 1892. je izgradjen bazen broj pet, a 1906. podignuti su "Stanovi nad kadama", zgrada u kojoj su bazen broj dva, bazen broj šest i kade. Okružna zgrada je sagradjena 1905, a 1926. godine i takozvana Privremena zgrada. U drugom svetskom ratu Brestovačka Banja je znatno stradala, te su 1945. godine opravljane oštećene i renovirane stare zgrade, a potom je iz*gradjena vila "Bela zgrada" i hotel "Izletnik".



Mineralni izvori

Teren oko BrestovaČke Banje je izgradjen od vulkanska stena ispresecanih mnogim pukotinama, duž kojih izbija topla mineralna voda. Svo*jom temperaturom ona ukazuje na umirući, nekada veoma aktivni, vulkan*ski kraj. Banja ima deset termalno-mineralnih izvora, od kojih se sedam nalazi u bazenima, a jedan služi za punjenje kada. Bazeni su ozidani kamenom, a svaki ima svoj stalni izvor.

Prva analiza brestovačke mineralne vode obavljena je u Beču 1834. go*dine. Prema analizi vode 1956. iz kupatila broj tri, temperature 40,5°C, u jed*nom litru ima najviše natrijuma i kalcijuma, a manje magnezijuma i kalijuma, takodje prisutni su i sulfati, zatim bikarbonti i hlor. Manje su količine silicijum-dioksida i gvoždja-oksida. Temperatura vode termalno-mineralnih izvora je različita i iznosi od 36,5° do 40,5°C. U bazenu broj jedan koristi se voda temperature 36,5°C, u bazenu broj dva (stari i novi) voda temperature 37,30C, a u bazenu broj tri voda je najtoplija 40,5°C. Voda bazena broj četiri je temperature 36,7°C, bazena broj pet sa 38,9oC koji je i naj*izdašniji banjski izvor (21 litar u minutu), a u bazenu broj šest voda je temperature 36,6°C. Još dva izvora tople vode kaptirana su u česmama. Svi mineralni izvori lečilišta daju oko 240.000 litara vode za 24 časa.


Lekovita voda BrestovaČke Banje po temperaturi i fizičko-hemijskim osobinama je sumporovita slabija hiperterma sa karakterom slabih saliničnih voda.

Koristi se za kupanje i piće. Za ispiranje očiju, nosa i grla upotrebljava se voda sa posebne česme. Brestovačka mineralna voda leci reumatična oboljenja zglobova i mišića, išijas, neuralgije i neurastenije, oduzetost, malokrvnost, nesanicu, iscrpljenost, arteriosklerozu, ženske bolesti i dr. Ona je kontraindicirana za tuberkulozu, sepsu, skorbut, teža srčana obo*ljenja

Zvonačka banja

Položaj:
360 km jugoistočno od Beograda

Indikacije:
Bolesti lokomotornog aparata, nervne bolesti (neuralgije, neurastenije, psihoneuroze, vegetativne neuroze), površeni krvni pritisak, poremećaji periferne cirkulacije, reumatizam, menadžerske bolesti, klimakterične tegobe, upalne promene na očima

Prirodni lekoviti faktori:
U banji postoje izvori mineralne vode temperature 28°C. Banja ima obeležje i klimatskog mesta zbog specifične ruže vetrova i velikog broja negativnih jona u vazduhu

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
Manastiri Paganovo (14. vek) koji je uvršten u svetsku kulturnu baštinu i po zaštitom je UNESKO-a, zatim manastir Sukovo i Temska...

Prirodne lepote okoline:
U neposrednoj blizini banje je živopisna klisura reke Jerme. Greben Asenovo Kale, na nadmorskoj visini od 1032 m je jedino mesto u Srbiji gde se može videti gnezdo surih orlova. Postoje mogućnosti za lov, ribolov i planinarenje po Vlaškoj i Staroj planini...

Sportsko-rekreativni sadržaji:
U banji postoji jedan otvoreni olimpijski bazen sa mineralnom vodom, zatim dva zatvorena bazena, kao i tereni za košarku, mali fudbal, odbojku i tenis...

Smeštaj:
- Hotel Mir(***)



Istorija

Vode Zvonačke Banje koristili su stari Rimljani, ali se za njih nije znalo sve do 1903. godine, pošto je lekoviti izvor bio zatrpan i teren oko njega za*rastao šumom. Rimski bazeni, zgrade i novac dokazuju antičku fazu lečilišta, koje je bilo poznato i u srednjovekovnoj Srbiji. Tada je Zvonačka Banja bila i središte Župe, a uz stara zdanja, imala je manastir i konake. Turci su je uništili već u svojim prvim najezdama. Na inicijativu seoskog učitelja izvor je 1903. godine otkopan i otkriveno je šturo kupatilo. Iste godine nad bazenom je podignuta primitivna zgrada i od tada je, posle mnogo vekova, Zvonačka Banja ponovo postala banjsko lečilište.

Godine 1912., izgradjen je sabirni rezervoar za vodu glavnog izvora i dovodnim kanalom ona je sprovedena u 50 metara dugački bazen. Tada, lečilište nije imalo nijednu zidanu zgradu, pa su gosti gradili kolibe i improvizovana skloništa. Od 1920. godine lečilište je izdavano u zakup na godinu dana.

Otvaranjem lokalne pruge do ugljenokopa Jerma 1927. godine počelo je brže izgradjivanje Banje. U toku drugog svetskog rata Bugari su proširili ba*zene u kupatilu. Lečilište je dočekalo kraj rata zapušteno i opljačkano. Posle II svetskog rata uredjeni su banjski park i okolina, prilazni putevi i nabavljena nova oprema.
Godine 1954., podignuta je vila "Crni vrh", a tri godine kasnije uve*deno je osvetljenje. Sledećih godina renovirano je i popločano kupatilo, otvo*rena ambulanta, proširene su šetališne staze, izgradjen automobilski put do Zvonca (1961. godine), otvoren sportski plivački bazen (25x12x3 m), sagradjene če*tiri vile sa 82 ležaja i restoran sa 160 sedišta. Novu etapu u njenom razvitku obeležavaju novogradnja, sve brojnije vile, vikendice i kamp-kućice, novi plan uredjenja lečilišta, jačanje turističke funkcije (uz prevashodnu lečilišnu ulogu) Banje kao odmarališta i izletišta, zatim neposredno povezivanje sa ponišavskim saobraćajnicama i dr.

Tako stara, dugo zaboravljena, Banja postaje sve uredjenija, poznatija i posećenija.




Mineralni izvori

Topli izvori Zvonačke Banje izbijaju duž zvonačkog raseda, sa kojim je paralelan rakitski rased. Za ove dve raseline vezan je postanak Zvonačke kotlinice. Glavni izvor kapaciteta devet litara u sekndi je kraško vrelo sa toplom vodom raselinskog tipa. Temperatura vode iznosi 28oC, bistra je, bez boje, i mirisa. Fizičko-hemijska analiza lekovite vode obavljena 1959. godine pokazuje da u jednom litru najviše ima kalcijuma i magneztjuma od katjona, a od anjona bikarbonata, sulfata i hlorida. U vodi je zastupljen i silicijum-dioksid, i aluminijum-oksid, slobodni sumpor-vodonik i slobodna ugljena kiselina.

Površinska voda se spušta do dubine od 600 m, zagreva se i minerališe, dolazi u kontakt sa radioaktivnim stenama, pa se ascendentno penje. Termalno-mineralna i radioaktivna voda cevima se sprovodi u kupatilo, podignuto na rečnoj terasi. Voda ove terme se ubraja u indiferentne hipoterme i koristi za kupanje i piće. Banja u prvom redu leči bolesti lokomotornog aparata, nervne bolesti (neuralgije, neurastenije, psihoneuroze, vegetativne neuroze), površeni krvni pritisak, poremećaji periferne cirkulacije, reumatizam, menadžerske bolesti, klimakterične tegobe, upalne promene na očima.

Sokobanja

Položaj:
250km južno od Beograda

Indikacije:
Bronhijalnu astmu, hronični hepatitis, psioneuroze, neurastenije, lakši oblici povišenog krvnog pritiska, hronični reumatizam, hronična reumatska i degenerativna oboljenja, išijas, stanja nakon povreda.

Prirodni lekoviti faktori:
Prirodni lekoviti faktori Sokobanje su termomineralni izvori temperatura od 28°C (Banjica) do 45,5°C (Park), gas radon uz povoljnu jonizaciju, čist planinski vazduh bez prisustva aerozagadjenja i izuzetno blagotvorna umereno-kontinentalna klima.

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
U blizini Sokobanje se nalazei nekoliko srednjevekovnih gradova - Bovan, Sokograd i Vrmdža. U Sokobanji se organizuju značajne kulturne manifestacije: "Prva harmonika Srbije i Crne Gore", umetničke kolonije "Sokograd", "Banjsko kulturno leto".

Sportsko-rekreativni sadržaji:
Bazeni sa termalnom vodom, teretane, sale za male sportove, tereni za tenis i mali fudbal.

Smeštaj:
Specijalna bolnica "Sokobanja"
Prirodno lečilište "Banjica"
Hotel "Moravica" (***)
Konak "Park" (**)
Hotel "Sunce" (***)
Hotel "Turist" (***)
Hotel "Zdravljak" (***)



Istorija

Za lekovite izvore kod Sokobanje znali su još stari Rimljani. Da su ih oni koristili ukazuje deo zida velikog bazena sa fragmentima antičkih cigala. Sokobanjske mineralno-termalne izvore koristili su i Turci. Oni su proširili stari bazen i izgradili još nekoliko kupališnih objekata.

Zapisi istoričara i putnika (Feliks Kanic, pa Baron Heder) svedoče o činjenici da je Sokobanja staro naselje rimskog porekla, kao i da i tada postojalo kupalište - balnea. Čuveni turski putopisac Eblija Čelebija piše o Sokobanji 1663. godine, i navodi da banja ima 200 drvetom pokrivenih kuća, šest džamija, dva hana i javno kupatilo. Prema zapisim kupatilo je bilo impozantnih dimenzija, sa kupolama pokrivenih olovom, sa šedrvantima i sobama za kupanje, i da je imalo kupatilo "samo za žene".



Mineralni izvori

Sokobanja ima vode koje su jedne od najradioaktivnijih voda banja Srbije. Ima neko*liko izvora mineralne vode različite temperature, koja dolazi sa dubine od oko hiljadu metara i izbija duž raseda. Topli izvori su "Preobraženje" i "Sveti Arandjel". Prvi se nalazi istočno od kupatila i u obliku je bunara dubine de*setak metara. Iz njega neprestano izbijaju gasovi. Drugi izvor je u zgradi ku*patila (Žensko kupatilo), u kome izbijaju gasovi i obilje tople mineralne vode. Temperatura lekovite vode je 40 do 46,5oC, a kapacitet izvora oko 3.000 lita*ra vode i 6-7 litara gasa u minuti. Glavno vrelo daje 28 litara vode u se*kundi. Mineralna voda u Sokobanji potiče iz velike dubine, ali i iz plićih slo*jeva, s obzirom na temperaturu hladne vode od 16oC. Glavni izvor "Preo*braženje" u litru vode temperature 42oC sadrži najviše kalcijuma, natrijuma, magnezijuma i kalijuma od katjona, a od anjona najviše ima hidrokarbonata i sulfata. Izvor mlake vode "Banjica" je iznad Banje, oko 550 m uz Moravicu. Kapacitet mu je oko 400 litara vode u minutu, a temperatura se kreće iz*medju 28° i 36°C. Izvora mineralne vode ima i u samom koritu Moravice. Ispod banjskog parka nalazi se izvor lekovite vode temperature 20°C sa manganom, koja nije radio*aktivna.
Sokobanjske termalno-mineralne vode spadaju u radioaktivne akrato-terme sa osobinama zemno-alkalne vode. Lečenje se obavlja kupanjem, pije*njem vode i inhaliranjem. Topla mineralna voda leči: hronični reumatizam i išijas, hronićni bronhitis i bronhijalnu astmu, dijabetes, ženske bolesti, zatim psihoneuroze i neurastenije, anemiju, bolesti mokraćnih organa, kožne bolesti, posledice povereda zglobova i kostiju, a kontraindicirana je za tuberkulozu, teža srčana oboljenja, tumore, krvarenje, zarazne bolesti, jaču iscrpljenost i slično.

U Banji, postoji više zdravstvenih ustanova, pre svega Specijalne bolnice "Sokobanja" i "Ozren", ali i ustanove, koje pružaju usluge zdravstvenog turizma, kao što je Prirodno lečilište "Banjica". Sve navedene ustanove, raspolažu savremenom opremom i stručnim kadrom, kako bi u potpunosti zadovoljile potrebe gostiju Banje.

Bujanovačka banja

Bujanovačka BanjaPoložaj:
360 km juzno od Beograda, 2,5 km od Bujanovca

Indikacije:
Reumatske bolesti, stanja posle povreda i operacija, kožne bolesti, ginekološka obvoljenja, neke kardiovaskularne bolesti, poremećaji periferne cirkulacije.

Prirodni lekoviti faktori:
Termomineralne vode, lekovito blato (peloid), ugljen dioksid

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
Manastir Sv. Prohor Pčinjski (11. vek),Sv. Đorde u Starom Nagoričanu i Manastir Gračanica

Smeštaj:
- Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Bujanovac"
- Pansion "Prohor Pčinjski"



Istorija

Jos u rimsko doba na lokalitetu Bujanovacke Banje postojao je izvor tople vode i lekovito blato. Neposredno pored izvora nalazi se, a i danas postoji, selo koje se zove Kraljeva kuca. Ime je dobilo po kuci za odmor kralja Milutina koji je krajem XVIII veka koristio blagodeti ovog izvora. U tursko vreme se nazivala Karaman banja (Crno blato). Pošto su se u njoj kaljužali bivoli, nazivana je i Bivol Banjom. U sastavu Doma zdravlja u Bujanovcu oformljena je ambulanta, a 1975. godine izgradjena su dva zatvorena bazena. Voda je pocela tada da se efikasnije i kvalitetnije koristi u daleko boljim higijenskim uslovima i uz stalni nadzor medicinskog osoblja. 1984. godine na Rakovackoj ledini sagradjen je savremeni Zavod za prevenciju, lecenje i rehabilitaciju invalidnosti "Vrelo".



Mineralni izvori

Mineralni izvori izbijaju na platou Južne Morave, samo kilo*metar daleko od Rakovca, ispod uzvišenja Crkvišta.

Mineralna voda potiče od termalnog izvora, kojeg hrane raselinska, freatska i atmosferska voda. Najvažnija je raselinska voda, jer je najveći deo tople vode dubinskog porekla sa dubine od oko 30 m. Mineralni izvori potiču iz plitke izvorišne zone, slično izbijanju termalnih izvora u Mataruškoj Banji. Dubinska voda se u pripovršinskom delu meša sa freatskom vodom potoka, rashladjuje i deminerališe. Stoga se na kratkom rastojanju javljaju termalne vode različite temperature i stepena mineralizacije. Prednosti lekovite vode Bujanovačke Banje nad drugim termama u slivu gornjeg toka Južne Morave su laka pristupačnost, visoka temperatura mineralne vode, njeno jako termi*čko i mehaničko dejstvo na organizam i velika izdašnost izvora.

Do leta 1966. godine Bujanovačka Banja je imala jedan u zemlji isko*pan bazen elipsastog oblika sa dužom osom oko 10 m, kraćom oko pet metara i dubinom do 60 santimetara. Termalno-mineralna voda u bazenu izbija iz kaptažne cevi više izvora, u kome ključa. Izlivanje vode prate gasni mehurići. Kapacitet izvora je znatan, o čemu svedoči erupcija vodenog stuba visokog 5 m, koji je nastao pri bušenju 1966. godine. Priliv vode je veći od oticanja, pa je okolni teren često plavljen. U njemu se stvara peloid (humusno blato), po kojem se ovo lečilište naziva i Bujanovačkim (Rakovačkim) blatom. Tem*peratura termalne vode iznosi 42°C. Voda je bezbojna, pomalo kisela i sumporovita. Alkalno-sulfatna voda slična je termalnoj vodi Vranjske Banje, kao i alkalnoj i slabo sumporovitoj hipertermi. Bujanovačka voda ie jače mineralizovana, o čemu svedoči jača reakcija obolelih organa posle kupanja i pi*jenja. Mineralna voda se flašira. Ova stona voda je korisna kao dopunsko terapijsko sredstvo u lečenju hroničnih oboljenja želuca, jetre i žučnih puteva, kod stanja posle hirurškog odstranjenja kamena iz žučne kesice, peska u mokraćnim putevima i bolesti metabolizma.

Banjska kura u Banji obuhvata kupanje i pijenje mineralne vode. U bazenu bolesnici ostaju 30 minuta po dva puta dnevno ili odjednom 1 po dva sata. Topla voda se pije po nahodjenju. Mnogi bolesnici dolaze, ne znajući di*jagnozu bolesti. Preovladjuju hronični reumatičari, ljudi sa obolelim organima za varenje, zatim sa kožnim bolestima i otvorenim ranama. Katkad se u ba*zenu istovremeno nadje po 60 osoba oba pola i različitog uzrasta. U ovoj Banji su se izlečili neki bolesnici kojima lečenje u drugim banjama, pa i na klini*kama, nije pomoglo. Stoga je ona postala popularna medju težim reumatičarima, koji posle kupanja dobijaju bolove. No, posle petnaestak minuta oni iščezavaju.

Vranjska banja

Položaj:
418 km južno od Beograda

Indikacije:
Bolesti lokomotornog aparata, degenerativni reumatizam, ekstraartikularni reumatizam, posledice trauma i stanja posle preloma kostiju, neurološka oboljenja ginekološka oboljenja

Prirodni lekoviti faktori:
Vode Vranjske Banje spadaju u red slabo sumpornih, alkalnih, saliničnih gvoždevitih hipertermi. Temperatura ovih voda je jedna od najviših u Evropi i iznosi od 94 do 110°C

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
Narodni muzej u Vranju, kuća Bore Stankovića, Harem luk, Beli Most...

Prirodne lepote okoline:
Ovu banju okružuju obronci planine Besne Kobile koja je bogata bujnom vegetacijom i pogodna za šetnje i izlete. U neposrednoj blizini je i Vlasinsko jezero...

Smeštaj:
- Zavod za reumatizam "Vranjska Banja"
- Hotel "Železničar" (**)



Istorija

Na području Vranjske Banje nadjeni su tragovi praistorijskih stanovni*ka. Njeni lekoviti izvori korišćeni su u rimsko i vizantijsko doba, kao u vreme srednjovekovne srpske države. Medjutim, lečilište se najviše pročulo u tursko vreme, kada su Turci u njoj podigli više kupališnih objekata. Iako je već tada vrela sumporna voda korištenja za lečenje i okupljala mnoge bolesnike, u le*čilištu sve do 1860. godine nije bilo objekata za smeštaj gostiju. Tada je po*dignut han i jedna manja zgrada sa tri sobe. Posle odlaska Turaka 1878. go*dine otpočela je intenzivnija izgradnja, a naročito od 1903. godine. Uporedo sa iz*gradnjom vila i hotela uredjen je park, a okolina pošumljena. Posebno je značajna bila za izgradnju lečilišta 1929. godina, jer je tada podignuto kupa*tilo, uveden vodovod, električno osvetljenje, preuredjen hotel i dr. Posle drugog svetskog rata Vranjska Banja je zatečena u zapuštenom stanju, jer je u njoj bila stacionirana okupatorska (bugarska) vojska. Podignut je bolnički stacionar, novo kupatilo, novi hotel, drugi "Železničarski dom", nekoliko vila, a korito Banjske reke je kanalisano - regullsano i popločano.



Mineralni izvori

Neposredna okolina Vranjske Banje izgradjena je od starih stena koje su rasednute na istočnom obodu Vranjske kotline, Duž ovog raseda kotlina je spuštena i izbile su magmatske stene , a u zoni rasedanja i erup*tivnih izliva izbijaju topli mineralni izvori. Više lekovitih izvora obrazuje hidrotermalnu zonu dužine i širine oko 60 km, na levoj strani Banjske reke. Izvori izbijaju duž pukotina, koje su pokrivene debljim slojem rečno-bujičnog nanosa. Nekoliko izvora izbija u rečnom koritu. Većina izvora je kaptirana, voda im je sličnog fizičko-hemijskog sastava, ali se razlikuje po temperaturi. Vreli izvori Vranjske Banje su najtopliji u Srbiji sa tem*peraturom od 63° do 99°C. Voda je sumporovita i gvoždjevita, alkalno-salinična, kao u Koviljači, samo daleko toplija. Ukupna količina vode u ovoj našoj najizrazitijoj hipertermi dostiže 60 litara u sekundi. Topla mineralna voda nekoliko izvora u rečnom koritu, meša se sa rečnom i izdanskom vodom, pa je izgubljena za lečenje.

Medju toplim izvorima ovog lečilišta poznata je "Velika česma", uz rečno korito. Daje oko 35 litara vode u minutu, koja je slabo sumporovita, alkalno-salinična i sa temperaturom od 92°C. Ohladjena, ova mineralna voda služi za piće. Sumporoviti izvor daje oko 5,5 litara vode u minuti sa temperaturom 84°C. Ovaj izvor snabdeva vodom sumporoviti bazen za kupanje. Gvoždjeviti izvor daje u minuti oko 7 litara vode temperature 63°C. Mešoviti izvor daje vodu složenijeg sastava i temperature 72°C. Njegov kapacitet premašuje četiri litre vode u minuti, kojom se napaja mešoviti bazen. Vrući izvor, čija je voda temperature 82°C izbija iz prokopa u steni, a kapacitet mu je oko 60 litara u minuti. Topli izvori Vranjske Banje su nedovoljno iskorišćeni. Svakodnevno u Južnu Moravu otiče oko šest miliona litara tople i lekovite vode, čija je toplota i posle korišćenja, još uvek iznad 50°C.



Lekovita voda "Velike česme" sadrži u litru - od katjona, najviše natrijuma, kalcijuma, kalijuma i manje magnezijuma i amonijuma. Od anjona najviše ima hidrokarbonata, sulfata i hlora. Od koloidalno otopljenih oksida najviše ima silicijum-dioksida, a manje gvozda i aluminijum oksida. Ukupni mi*neralni sastav u litru vode iznosi 1,330 grama. "Gvoždeviti izvor" ima nešto više gvoždja, ali ne toliko da bi se njegova voda mogla smatrati izrazito gvoždjevitom. Sumporovita termalna voda Vranjske Banje slična je poznatijim budinskim sumporovitim izvorima temperature od 45° do 63,5°C i sumporovitim termama u francuskim Pirinejima.


Vode Vranjske Banje su sumporovite i gvoždjevite, pa je širok dijapazon bolesti koje lecč. Lečenje se uglavnom obavlja kupanjem, ali i pijenjem, ispi*ranjem i inhaliranjem, hidro, elektro i fango terapijom. Vrela i topla voda se hlade pomoću hladne rečne vode, koja protiče kroz cevi hladionika, ali se ne meša sa mineralnom vodom. Indikacije za kupanje su: hronična reumatična oboljenja mišića i zglobova, neuralgije, išijas i lumbago, oboljenja ženskih polnih organa, kožne bolesti, posledice povreda zglobova i preloma kostiju, atrofija mišića i dr. Voda se pije kod oboljenja creva, želuca, jetre, bubrega, anemičnog i limfatičnog stanja, dijabetesa i dr. Kontraindikacije su: grozničava stanja, akutne bolesti, tuberkuloza pluća, srčana oboljenja, krvarenja, neurastenija, histerija, trudnoća, iscrpljenost itd.

Banja je organizovana kao zdravstvena ustanova - Zavod za reumatizam "Vranjska Banja", u či*jem su sastavu banjska poliklinika, klinička laboratorija, kabinet za fizikalnu terapiju i masažu, rendgenološki kabinet i odeljenje za elektrokardiografiju. Vrela voda Banje se sve više koristi u industrijske svrhe.

Novopazarska banja


Položaj:
280 km južno od Beograda

Indikacije:
Neuromišićne bolesti, reumatska oboljenja, išijas, sportske i druge povrede, stanja posle moždanog udara, kožne i ženske bolesti

Prirodni lekoviti faktori:
Novopazarska Banja je bogata izvorima termomineralnih voda čija je temperatura na izvorištu 52°C.

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
U neposrednoj blizini Novopazarske Banje nalaze se manastiri Sopoćani, Đurdevi stupovi i stari grad Ras. Interesantne su i ambijentalne vrednosti grada Novog Pazara...

Prirodne lepote okoline:
Ova banja je okružena planinama Golija i Rogozna pogodnim za izlete i rekreaciju...

Smeštaj:
- Specijalna bolnica za lečenje progresivnih mišića i neuromišićnih bolesti "Novopazarska Banja"



Istorija

Lekovite vode Novopazarske Banje koristili su stari Rimljani, koji su prvi kaptirali mineralne izvore. U srednjem veku bila je poznato lečilište srpske Raške, pogotovu što se nalazila uz središte države - stari grad Ras (X-XII vek). Tada je pripadala manastirskom vlastelinstvu čurdevih stubova, na teritoriji velike župe Brvenik. Srednjovekovno termalno naselje činili su antički uredjaji i manastirski konaci.

Sa dolaskom Turaka Banja je opustela, te francuski putopisac Lefevr 1611. godine pominje samo "prirodne tople izvore kod Novog Pazara". Tek sredinom XVII veka Turci su obratili više pažnje i uredili Banju, pa je ona opet bila na glasu kao "izvrsna vruća banja". Nad kaptažom antičkog termal*nog kupatila, Turci su podigli hamam - dva kupatila i karavnsaraj za smeštaj posetilaca. Tada je banja bila dobro posećena, jer je Novi Pazar u drugoj polovini XVI veka bio "najveći grad na putu izmedju Dubrovnika i Niša" sa 6.000 kuća.

Banja je stradala u ratu 1689. godine, kada je Novi Pazar porušen, a manastir Durdjevi stubovi razoren. Hamam tipične istočnjačke arhitekture po*dignut je krajem XVIII veka. To je jedna od retkih naših banja u kojoj je u upotrebi tursko kupatilo. Uz kupatilo je 1920. godine dozidan restoran i ne*koliko soba na spratu.

Zaostala i zapuštena u staroj Jugoslaviji, Novopazarska Banja se počev od 1949. proširuje i uredjuje. Te godine je dobila dva stambena paviljona i osnovnu školu. Novopazarska opština je 1953. godine podigla u Banji mode*ran stacionar Reumatološkog centra. Zavod za lečenje i rehabilitaciju obolelih od miopatije i neuromiopatije. No*vopazarska Banja je postala jedan od najvećih centara za lečenje distrofičara.




Mineralni izvori

Novopazarska Banja je u periodu izmedju dva svetska rata nazivana Ilidžom. Na*vodilo se da ima sedam izvora, od kojih se koristio samo jedan, kapaciteta 18 litara vode u minutu. U zaštitnom rejonu Banje, u stvari, ima znatno više izvora, koji potiču iz jedinstvene termalne izdani. Već u dubini od pola metra nailazi se na toplu mineralnu vodu. Ona se minerališe u eruptivnim stenama u dubini i kretanjem duž raseda dospeva u kredne sedimente, gde obrazuje izdan. U površinskom delu ona se meša sa podzemnom hladnom vodom, koja izbija iz nanosa u 14 izvora, obrazujući na površini razbijeno izvorište (nasuprot jedinstvenoj termalnoj izdani u dubini). Glavni izvor sa gasnom emanacijom daje 1,1 litar u sekundi, a izdašnost svih izvo*ra dostiže 5 litara u sekundi, što omogućuje korišćenje mineralne vode u lečilišne, sportske i privredne svrhe.

Iako se izvori hrane mineralnom vodom iz jedinstvene tople izdani, temperatura im je nejednaka, od 15° do 50°C, jer se termalna voda meša u površinskom sloju sa običnom podzemnom vodom, pri čemu se, uz hladjenje, i deminerališe. Većina izvora daje hipertermalnu vodu, što objašnjava njeno tradicionalno korišćenje od rimskog do našeg vremena. Najtopliji izvori daju vodu temperature od 47° do 50°C. Dva kaptirana izvora sa vodom tempera*ture 37° najpre su (1955.) snabdevali provizorno kupatilo, a 1967. je izgradjeno novo manje kupatilo, u kojem je temperatura vode 28°C. Najviša temperatura vode od 52°C izmerena je u bunaru udaljenom oko 80 m od glavnog izvora. Termalna izdan je u jednom delu ogoljena, te je obrazovana tresetna mine*ralna močvara.



Pošto Novopazarska Banja leži na termalnoj izdani, nema običnu pijaću vodu, pa je snabdevanje ovom vodom rešeno izgradnjom vodovoda.

Termalno-mineralna voda Banje sadrži u litru najviše natrijuma, zatim kalcijuma, kalijuma i magnezijuma; a od anjona hidrokarbonata, hlora i sul*fata i malo nitrata. Od rastvorenih oksida ima gvoždja i aluminijum-oksida, silicijum-dioksida, slobodne ugljene kiseline i slobodnog sumpor vodonika. Po hemijskom sastavu, to je sumporovita kisela hiperterma sa 1,6 grama čvrstih materija. Leči reumatična oboljenja, išijas, ženske genitalije, koštana oboljenja, kožne bolesti, posledice povreda i drugo.

Medicinsko dejstvo lekovite vode još nije dovoljno poznato. Ona se ko*risti za piće i kupanje. U Malom kupatilu leče se srčani bolesnici, koji ne podnose visoku temperaturu vode Glavnog kupatila.

Lečenje se obavlja u Specijalnoj bolnici za lečenje progresivnih mišićnih i neuromišićnih bolesti "Novopazarska Banja", koja je dobila status specijalne bolnice 1993. godine.
U lečenju se primenjuju najsavremeniji aparati za fizikalnu terapiju, kojom rukovodi visoko stručno osposobljeni kadar.

Sijarinska banja
Položaj:
330 km južno od Beograda

Indikacije:
Oboljenja koštano-mišićnog sistema, išijas, lumbago, stomačna oboljenja i bolesti creva, bolesti bubrega i mokraćnih puteva, pesak u mokraćnim kanalima, stanja posle razbijanja ili hirurškog odstranjenja kamena, upale mokraćnih puteva i bolesti jetre, žučnih puteva i pankreasa, ginekološka oboljenja, zapaljive procese i izvesne oblike steriliteta, plućne bolesti, neuroze, blaže i srednje oblike šećerne bolesti, konjuktiviti

Prirodni lekoviti faktori:
Banja ima mineralne vode temperature od 32°C do 72°C, kojih ima 18 na dužini od 800 m, a svi su različitog fizičko-hemijskog sastava i temperature. Postoji i radioaktivno-sumporovito blato. U banji postoji gejzer tople vode čiji vodeni stub dostiže visinu do 8 m i povremeni gejzer koji eruptira na svakih 10 minuta - dva jedinstvena gejzera u Evropi

Kulturno-istorijski spomenici u okolini:
U neposrednoj blizini banje se nalaze ostaci Caričinog grada "Justiniana Prima" iz vizantijskog perioda...

Prirodne lepote okoline:
Sijarinska Banja je smeštena u dolini reke Jablanice u podnožju planine Goljak, okružena gustom hrastovom i bukovom šumom, koja pokriva 50 km2 okoline, pa je zaštićena od jačih vetrova, a magla u ovom području nije zabeležena. Okolina banje je pogodna za lov, a na reci Jablanici je moguć sportski ribolov...

Sportsko-rekreativni sadržaji:
Gostima stoji na raspolaganju zatvoren bazen i veliki broj terena za male sportove...

Smeštaj:
- Hotel "Gejzer"(**)



Istorija

Rimski kaštel i stari put od Turesa (Pirota) do Vicianuma (Prištine), kao i nalazak velikih ćupova, ukazuju da su Rimljani znali za lekovite izvore Sijarinske Banje. Jedan od starih bazena u lečilištu i sada se naziva "imski bazen"

Sijarina je u srednjovekovnoj Srbiji bila sedište župe u slivu Banjske reke. U starije doba turske vladavine lečilište je bilo zapušteno, a u XVII veku "bilo je na glasu". Šezdesetih godina XIX veka Banja je imala dva kupatila - za žene i muškarce, i u njoj se nalazio čardak Said paše. Posle oslobodjenja Srbije 1878. godine primitivno uredjena i zapuštena Sijarin*ska Banja je obnovljena. U njoj su se lečili oficiri i vojnici. Tada je u lečilištu postojala i ambulanta. Pred kraj XIX veka izgradjeno je kupatilo sa dva bazena, posto su "sijarinske terme bile cenjene u narodu". 1906. godine u njoj su izgradjeni "Acini konaci" i "Maznićevi konaci" sa 20 odeljenja i kafanom u prizemlju. Tada je Banja imala pekaru, mesarnicu i bakalnicu.

"Maznićevi konaci" su najstarija očuvana prizemna zgrada balkanskog tipa u Banji. Za vreme okupacije u prvom svetskom ratu Bugari su izgradili u lečilištu baraku sa dva bazena.

U predratnoj Jugoslaviji dolinom Jablanice Izgradjen je dobar put i uspo*stavljena autobuska veza izmedju Leskovca i Sijarinske Banje. Tada je zapo*čela druga faza njene izgradnje. "Kupatilo II" sa dva betonska bazena i ka*dama, u kojima se vruća voda (66oC) rashladjivala, podignuto je 1920. godine, dok su 1936. kaptirani izvori "Napredak" (današnji "Raj") na desnoj i izvor "Spas" na levoj strani Banjske reke. Takodje je kaptiran "Gvoždeviti izvor" u Gornjoj banji u betonskom bunaru. U Gornjoj banji je tada postojala bara slane i zelene vode.

Posle drugog svetskog rata, do tada zapostavljena i hidrogeološki i balneo-hemijski slabo proučena Banja, najpre je ispitana, a potom planski gra*djena. Sondažnim busenjem 1954. nastali su izvori "Mali Gejzir", "Gejzir", "Izvor za inhaliranje" (koji se još naziva i "Bungoje"), "Jablanica", "Borovac", "Hisar" i "Snežnik". Rekaptirani su izvor "Zdravlje", "Kisela voda", "Rimski izvor" i "Bliznaci", izgradjeni novi kupa*lišni objekti (blatno kupatilo i kade) i proučena su fizičko-hemijska svojstva brojnih i izdašnih termo-mineralnih izvora.



Mineralni izvori

Lekoviti izvori Sijarinske Banje spadaju medju najtoplije u Srbiji. Uz Vranjsku Banju, kopaoničku Jošaničku Banju, Sijarinska Banja je treća po temperaturi mineralnog izvora.

Sijarinska Banja ima brojne termalno-mineralne izvore, čija juvenilna voda izbija iz kristalastih škrlljaca duž raseda pravca severozapad-jugoistok dužine 800 m. Terapijsku vrednost ima 18 izvora, a celokupno izvorište čine 26 mineralnih izvora. Oni izbijaju duž pukotina, koje je i magma koristila pri prodiranju ka površini. Od magme su obrazo*vane mnoge eruptivne žice, čiji kontakti sa drugim stenama predstavljaju najpovoljniji put za kretanje ascendentnih i descendentnih voda. Pukotine su duboke i imaju veliki značaj za sakupljanje i cirkulaciju podzemnih voda. Pošto se lekovita voda u velikim dubinama nalazi pod znatnim pritiskom, omogućeno je njeno ascendentno kretanje. Ovim se objašnjava pojava brojnih termalno-mineralnih izvora i gejzira Banje.

Grupu glavnih izvora čine termalna vrela "Izvora za inhaliranje" ("Bungoje") temperature vode od 66°C do 71,5°C i ukupnim kapacitetom od deset litara u sekundi. Voda ovih izvora je alkalna i slabo kisela hiperterma, koja se za kupanje rashladjuje. Dva izvora "Zdravlje" daju mlaku vodu za piće, a kapacitet im je 0,350 lit/sek. Tempertura ove alkalno-kisele vode je od 33,5°C do 36°C, te se uvršćuje u hipoterme bliske homeotermama. Tri izvora daju hladnu vodu za piće temperature 16 do 21°C.

Pored navedenih, postoji još izvor sumporno-kisele vode temperature 22°C i izdašnosti dva litra u minutu i izvor hladne stone kisele vode u hotelu, temperature 16°C. Posebnu grupu hipotermalnih izvora, koji spadaju u slabe alkalne kiseljake, predstavljaju: izvor "Spas" temperature vode 30,5°C. Gvoždevitu kiselu vodu tem*perature 36 do 52°C daje izvorište kod "Blatnog bazena" u Gornjoj banji (2,5 lit/sek).

Sve termalno-mineralne vode Sijarinske Banje karakterišu joni natrijuma i hidrokarbonata. U nekim ima većih količina slobodnog ugljen-dioksida, a u drugim sumpor-vodonika. Fizičko-hemijska analiza vode u kupatilu broj četiri, temperature 42°C pokazuje da u jednom litru od katjona ima najviše kalcijuma, natrijuma, kalijuma i magnezijuma, a od anjona: bikarbonata, sulfata i hlora, zatim silicijum-dioksida, aluminijum i gvoždje-oksida, slobodne ugljene kiseline i slobodnog sumpor-vodonika.


Vode Sijarinske Banje se koriste za piće i kupanje. Blizu glavnih izvora postoji sumporoviti-radioaktivni peloid za blatno kupanje i blatne obloge. Nekoliko izvora se koristi za inhaliranje asmatičara. Sijarinska mineralna voda leči reumatizam zglobova i mišića, išijas, lumbago, kostobolje i neuralgije, hronične bolesti ženskih genitalija, bolesti pluća (sem tuberkuloze), creva i želuca (katar, žuljevi, zatvor), bubrega, jetre i žučne kese (kamen u bešici), astmu, malokrvnost i dr. Vrela voda sa izvora "BungojeŤ koristi se za kupa*nje, voda izvora "Zdravlje" i "Raj" za lečenje hroničnih bolesti creva, želuca (gastritisa, ulkusa), voda izvora "Borovac" za regulisanje neuredne stolice i protiv nadimanja, vode "Kiseljaka" i "Spasa" pomažu oboleloj jetri I žuči, a voda "Snežnika" leči obolele bubrege i bešiku. Koktel voda "Raj", "Spas" i "Kiseljak" smanjuje šećer. Voda i blato Banje se ne preporučuju za bolesti srca, tuberkulozu i arteriosklerozu. U ovom lečilištu, kao u Niškoj Banji i Sokobanji, obavlja se inhaliranje na izvorima.

Banja ima pet bazena za kupanje, 15 kada, tri blatna bazena i plivački bazen sa mineralnom vodom. Dva bazena su podignuta nad izvorima sa tem*peraturom vode 32 do 36°C, dok se ostali pune vodom iz glavnog izvora, koja se dovodi kanalima.