Gatacko govece


Krava gatačkog govečeta lako donosi mlade na svijet, odnosno nema većih problema tokom telenja a veliki broj mladunčadi ostaje živo. Farmeri se rijetko odlučuju na nabavku drugih rasa. Prije svega ističu dobro zdravlje životinja i relativno dobru proizvodnju mlijeka, te kvalitetno meso, nastalo pašom zdravih planinskih trava. Jedan od najpoznatijih proizvoda od mlijeka ovih krava je gatački skorup ili kajmak, koji je prepoznatljiv proizvod na tržištu i postiže veliku cijenu.


Osamdesetih godina devetnaestog vjeka započinje se sa oplemenjivanjem gatačke buše, kao najboljeg domaćeg govečeta na području tadašnje Hercegovine, te Bosne i Crne Gore. Godine 1887.osniva se prva Poljoprivredna stanica Gacku, koja je imala za zadatak nadgledanje i usmjeravanje procesa poboljšanja proizvodnih karakteristika gatačkog govečeta.

Nadmorska visina opštine Gacko kreće se od oko 740 m pa preko 1500 m nadmorske visine. Gatačko polje kao najveća poljoprivredna površina sa koja se obezbjeđuje i najviše stočne hrane, kako za zimsku prehranu u vidu sijena i silaže, tako i za ispašu u toku ljetnog perioda, proteže se u granicama od 850 do 950 metara nadmorske visine. Farma Planinskog Dobra Gacko je na oko 970 metara n.v.

Sistem melioracije gatačkog govečeta sastojao se u ukrštanju domaće buše sa bikovima viptalskog i ečtalskog tipa, kasnije oberintalca. Prva meliorativna ukrštanja su izvršena još 1900 godine. Jedan od učesnika u izradi programa oplemenjivanja gatačkog govečeta, bio je i čuveni prof. dr Leopold Adametz.

Kao centar svih radova i nosilac oplemenjivanja gatačkog govečeta, uvijek se isticala farma Planinskog Dobra u Gacku, na kojoj bilo preko 120 krava muzara.

Međutim, početkom građanskog rata u Bosni i Hercegovini devedesetih godina, svi radovi na daljnjem selekcijskom radu, gotovo prestaju. Poslije rata farma dolazi u privatni posjed, ali ništa se posebno ne mjenja. Razlog tome je i komplikovan sistem privatizacije, loša infrastruktura, itd.

Danas se na području Gacka, Nevesinja, Bileće, Berkovića i Kalinovika uzgaja oko 8500 grla gatačkog govečeta. Zastupljeno je kako vještačko osjemenjavanje tako i prirodno parenje. Najveći broj grla nalazi se u Gacku, gdje su i najbolji proizvodni rezultati.

Neke karakteristike:

• Prosječan proizvodni vijek 7-8 (ima grla i sa 15 laktacija),

• Proizvodnja mlijeka oko 3.600 kg (na farmi, dok u privatnom uzgoju ima i grla sa više od 4.500 kg mlijeka) sa 3,9% masti i 3,4 bjelančevina,

• Masa tijela krava 470-500 kg,

• Visina grebena 125 cm,

• Dužina trupa 150 cm,

• Prirast od 0.9 kg kod ženskih pa preko 1,2 kod muških

• Vijek prvog pripuštanja kreće se od 15 do 22 mjeseca,

• Prosječna težina novorođene teladi je oko 34 kg.

Boja krava može biti siva, zagasito siva, do mrka (koja je najkarakterističnija u bikova) sa zelenkastim nijansama. Nekada se javlja i smeđa boja. Treba reći da krava gatačkog govečeta lako donosi mlade na svijet, odnosno da nema većih problema tokom telenja i da veliki broj mladunčadi ostaje živo. U razgovoru sa farmerima došao sam do zaključka da je najveći dio njih zadovoljan svojim grlima. Rijetko se odlučuju na nabavku drugih rasa. Prije svega ističu dobro zdravlje životinja i relativno dobru proizvodnju mlijeka, te kvalitetno meso, nastalo pašom zdravih planinskih trava. Jedan od najpoznatijih proizvoda od mlijeka ovih krava je gatački skorup ili kajmak, koji je prepoznatljiv proizvod na tržištu i postiže veliku cijenu.

Za gatačko goveče se može reći da pripada grupi goveda kombinovanog tipa proizvodnje. Radovi na gatačkom govečetu trebaju da idu u cilju poboljšanja dvojnog smjera proizvodnje, a uz što manje gubitke na njegovim zdravstvenim i aklimatizacionim odlikama.

U poslednje vrijeme svjedoci smo širenja Braunvieha, prije svega zbog njegovog boljeg zadravlja i dužeg proizvodnog vijeka u odnosu a neke mliječne rase, naročito holštajn. Na sjeveru Njemačke, koja je poznata po uzgoja holštajna, na pojedinim farmama već nekoliko godina holštajn se mjenja simentalcem (M. Lorenc 2002.). Da li kombinovane rase opet uzimaju primat, teško je reći, ali svakako neke njihove pozitivne osobine utiču na mjenjanje sistema govedarenja u Evropi. Gledati tu šansu gatačkog govečeta, svakako je preambiciozno, ali bar praćenje trendova može pomoći u daljnjem selekcijskom radu.

Posljednjih nekoliko godina Agencija za uzgoj i selekciju u stočarstvu, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske u saradnji sa Poljoprivrednim fakultetom iz Banja Luke određenim programima pokušava da zaštiti postojeću populaciju i da gatačko goveče prikaže kao važan resurs, a ja bih dodao i jedan od zooloških simbola Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.

Vjerujem da ovo goveče ima budućnost u brdsko-planinskim krajevima, prije svega na području Dinarskih planina. Primorski dio Hrvatske, skoro cijela BiH, Crna Gora, dijelovi Srbije, Makedonija i Albanija, dobro osmišljenom uzgojnom politikom mogu bit potencijalna tržišta za junice ili sjeme bikova gatačkog govečeta. No, treba još mnogo rada, da bi se došlo na onaj prijeratni nivo, a potom dalje.