Tema: Spomenik Neznanom junaku

Spomenik Neznanom junaku

Spomenik Neznanom junaku na Avali je monumentalni mauzolej na vrhu planine Avala na jugoistoku
Beograda (opština Voždovac). Tvorac ovog spomenika je hrvatski i jugoslovenski vajar Ivan
Meštrović. Podignut je 1938. godine.

Istorija

U blizini srednjovekovnog utvrđenog grada Žrnova (12-15.vek) na vrhu Avale stanovnici
okolnih sela podigli su 1922. godine kameni spomenik na mestu groba nepoznatog palog
ratnika iz Prvog svetskog rata. Nakon nešto više od jedne decenije, po želji kralja
Aleksandra I Karađorđevića, a u skladu sa opštom akcijom podizanja spomenika Neznanom
junaku u drugim zemljama saveznicama u tom ratu (od 1920. godine Francuskoj, Engleskoj,
Italiji, Belgiji, Kanadi, SAD), porušeni su ostaci grada Žrnova i na tom prostoru
izgrađeno monumentalno spomen obeležje – mauzolej Neznanom junaku, najmonumentalniji
javni spomenik na najvišoj koti Beograda. To je postalo simbolično mesto odavanja počasti
svim palim ratnicima u ratovima 1912-1918. godine.
Ovo je arhitektonsko-skulptorsko remek delo izvedeno prema nacrtima Ivana Meštrovića,
izuzetno angažovanog skulptora u Kraljevini Jugoslaviji. Umetnik je izabran po snazi
kojom je trebalo da deluje spomenik takvog značaja. U osmišljavanju programskog koncepta,
pored Meštrovića učestvovao je i prelomnu odluku u izboru projekta doneo sam kralj Aleksandar.

Vikipedija

Izgradnja

Neobrađeni blokovi granita, čvrstog sivkasto-crnog kamena (gabro) iz državnog kamenoloma
„Jablanica“, kod Mostara u dolini Neretve,dopremani su do železničke stanice u Ripnju kod
Beograda. Odatle su uskim kolosekom dovoženi do vrha Avale, gde su izvođeni završni radovi
poliranja i glačanja. U tu svrhu su do gradilišta bili dovedeni struja i voda. Nedaleko
od starog spomenika bile su podignute barake sa klesarskim radionicama i prostorom za
skladištenje materijala. Monumentalne skulpture karijatida stizale su iz Meštrovićeve
radionice Splitu u podnožje Avale, a zatim su kao i kameni blokovi podizane izvlačenjem
do vrha vagonetima. Zatim su bile postavljane dizalicom na visoku skelu izgrađenu oko
postamenta spomenika.

Izgradnja je počela 18. juna 1934. i trajala je pune četiri godine. Temelj kao i jezgro
spomenika su izgrađeni od armiranog betona, a zatim su na njega postavljani blokovi od
plemenitog tamnog kamena. Prvi granitni blok je položen 19. avgusta 1935.[1]. Stručnjaci
Tehničke direkcije Uprave kraljevskog dvora vodili su nadzor nad podizanjem spomenika,
rukovodilac radova bio je inženjerski pukovnik Stevan Živanović, a u izradnji, obradi
kamena i montiranju blokova učestvovali su pripadnici jugoslovenske kraljevske vojske i
mornarice.

Na Vidovdan 1934. godine kralj Aleksandar I Karađorđević je povelju o podizanju memorijala
položio u temelj spomenika, koji je potom osveštan. Pri vrhu sarkofaga uklesan je natpis:
„ALEKSANDAR I KRALj JUGOSLAVIJE NEZNANOM JUNAKU“, a na suprotnoj strani godina završetka
spomenika „MCMXXXVIII“ (1938).
Meštrović je pripremio dve varijante izgleda spomenika koji treba dostojanstveno da nosi
ideju slave i odavanja počasti. Da bi se iskazala takva ideja izabrana je jednostavna forma,
ali koja čuva u sebi tradiciju mauzoleja i drugih očuvanih spomenika još iz perioda rane
antičke umetnosti. Konačno nije odabrana forma hrama ili svetilišta prema prvobitnoj zamisli,
već monumentalni sarkofag (kameni kovčeg) kroz koji se prolazi – grobnica na petostepenom
postamentu, simbolu petovekovnog ropstva Srbije pod Turcima. Tako se u ovom spomeniku
memorijalnog i grobnog karaktera (mauzoleja) prožimaju oblici i značenja antičkog hrama i
žrtvenika, ali i grobnice, a sarkofag ističe kontinuitet česte forme grobnog obeležja,
naročito vladarskih ili značajnijih ličnosti, od vremena antike i tokom srednjeg veka.
Naročito je kao uzor za ovaj spomenik poslužila ranoantička grobnica persijskog vladara
Kira u staroj prestonici Pasargadu, u današnjem Iranu. U postamentu spomenika Neznanom
junaku je skrivena kripta, podzemna prostorija, u kojoj se nalazi kovčeg sa posmrtnim
ostacima nepoznatog ratnika. Visina spomenika je 14,5 m, dužina 36 m, širina u podnožju
iznosi 26 m, dok je stepenište sa prilazne strane dugo 93 m. Prvobitno je deo koncepta
bila i kružna fontana, koja je kasnije ipak uklonjena sa prolazne ose spomenika.

Viipedija

Izgled spomenika

Do mauzoleja se stiže kaskadnim stepenišnim prilazima, kojim su postignute izuzetne vizure
od podnožja ka vrhu spomenika. Kroz njega se prolazi po podužnoj osi sarkofaga, kroz dve
kapije, naglašene udvojenim parovima monumentalnih karijatida (ženskih figura u ulozi
stubova) koje su okrenute ka samom prolazu, čime je ukazano na važnost pravca kretanja
posetioca. Karijatide visoke 4 metra, isklesane su iz jednog komada kamena od istog
materijala kao i kameni blokovi spomenika. To su masivne skulpture na ulazu-kapiji,
odevene u različitu narodnu odeću ukrašenu bogatim nakitom. U načinu obrade odeće sprovedena
je moderna geometrijska stilizacija, dok su lica realistična, neka karakterizirana, a neka
neutralna. Monumentalne bosonoge čuvarice, dostojanstvenog i neemotivnog izraza i stava,
smirene i ozbiljne, ali nestatične, stoje u kontrapostu (jednom nogom opušteno oslonjenom),
sa rukama prislonjenim uz telo u različitim položajima. One su mladolike, odnosno večno
mlade žene, simboli majki svih palih ratnika koje upućuju na ideje večne, vanvremenske
slave i ideju jugoslovenstva, ujedinjavanja svih nacionalnosti u Kraljevini Jugoslaviji,
sa predstavama „Bosanke, Crnogorke, Dalmatinke, Hrvatice, Slovenke, Vojvođanke, Srbijanke
i Južnosrbijanke.“ Meštrović je potpuno odgovorio zahtevima kralja Aleksandra, ostvarivši
veličanstveno delo veoma skladnih proporcija, izuzetno precizne i vrhunske umetničke izrade
koji odaju utisak divljenja.
Po izgradnji novog monumentalnog spomenika 1938. godine posmrtni ostaci nepoznatog srpskog
ratnika su iz starog spomen obeležja, koje je potom porušeno, položeni u novu kriptu. Ostaci
drugih ratnika, koji su tu takođe bili sahranjeni, preneti su u kosturnicu kod crkve Ružice
na prostoru Beogradske tvrđave, dok su vojnički predmeti predati Vojnom muzeju u Beogradu.
Konzervatorsko-restauratorski radovi na spomeniku su izvođeni 1967. i 1989. godine, a Zavod
za zaštitu spomenika kulture grada Beograda izradio je 1993. godine projekat sanacije i
revitalizacije spomenika. Spomenik Neznanom junaku je utvrđen za spomenik kulture 1984.
godine, a 1987. za kulturno dobro od izuzetnog značaja.

Vikipedija