Tema: Nasa kulturna bastina

Oktoih petoglasnik


Među inkunabulama Crnojevića štamparije, pored Oktoiha prvoglasnika posebno mesto pripada Oktoihu petoglasniku iz 1494., zbog izuzetno zanimljivih i dragocenih ilustracija.

Oktoih petoglasnik štampan je u istom maniru kao i Oktoih prvoglasnik u dve boje s tom razlikom što je Petoglasnik ukrašen sa šest ilustracija koje je majstor - graver sa velikim nadahnućem izrezbario.Na relativno skučenom središnjem prostoru svake ilustracije graver je sa izuzetnom veštinom izradio složenu kompoziciju sa mnoštvom likova. Ove ilustracije predstavljaju jedno od najznačajnih dostignuća u izradi drvenih klišea u XV veku Evrope, na kojima se oseća duh renesanse. Pet od ukupno šest ilustracija imaju svoje nazive.

Dve ilustracije imaju posebno značenje, jer su na njima, kako se pretpostavlja, prikazane prve Crnojevića građevine na Cetinju. Na jednoj je u pozadini prikazan dvorac Ivana Crnojevića, a na drugoj Crnojevića manastir. Pored ilustracija Oktoih petoglasnik je ukrašen i zastavicama i inicijalima slično Oktoihu prvoglasniku I štampanje Oktoiha petoglasnika obavljeno je pod budnim okom jeromonaha Makarija.

Manastir Ravanica


Godine 1811, na Vidovdan, kada je završena manastirska crkva, u nju su prenete mošti kneza Lazara. Manastir je u svakom pogledu jedan od najznačajnijih na Fruškoj gori.
Kao i kod većine fruškogorskih manastira prošlost manastira Ravanica u Vrdniku ostaje nejasna. Prvi podatak o njemu dolazi iz turskih dokumenata gde se u popisu iz 1566. godine navodi njegovo imanje i određuje suma od 3000 akči za njegov otkup. Monasi iz manastira nisu uspeli da sakupe potrebnu svotu pa su se, plašeći se turske osvete, razbežali na sve strane. Na svu sreću pojavio se jedan meštanin Kupinika (Kupinova) po imenu Pejo koji je isplatio Turcima traženi iznos.

Teško je reći kada je manastir stvarno podignut. Sigurno je jedino da je osnovan u vremenu između kraja XV i početka XVI veka. Budući da se ne zna vreme njegove gradnje to se još manje zna ko ga je sagradio. Opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine pravi dodatnu zabunu navodeći da je "Zdatelj že jego sv. knez Lazar serbski", odnosno navodi da je osnivač ovog manastira knez Lazar. No, to je netačan podatak.

Crkva i konaci su bili veoma primitivno građeni - od pletera i drveta koje je oblepljeno blatom. No, to je bilo dovoljno da manastir bude osposobljen za svoju svetu misiju u narednim vekovima. Kako su monasi iz Ravanice sa sobom doneli i sve one dragocenosti koje su uspeli da izvuku iz svoga manastira, posebno mošti kneza Lazara, to se i manastir u Vrdniku od toga doba počeo zvati Ravanicom. Po popisu iz 1753. godine vidi se da je crkva od kamena nazidana u znaku krsta, sa svodom od cigle i pokrivena šindrom od hrastovine. Bila je krečom okrečena (znači nije bila živopisana), a ni ikonostas se ne pominje. U to vreme manastir je bio siromašan pa su vrdnički monasi često putovali u Rusiju tražeći materijalnu pomoć. Ipak, vremenom, najviše zahvaljujući tome što su u njemu bile smeštene mošti kneza Lazara, manastir je primao sve više posetilaca, a i novčana pomoć je bila sve veća.

Ikonostas je izrezbario karlovački duborezac Marko Vujatović (1809-14), a pozlatio ga je Petar Čortanović. Najlepše su izrađene carske dveri i Bogorodičin tron. Sam ikonostas po svom stilu jeste prelaz od baroka ka klasicizmu.
U crkvi je dugo sa desne strane oltara, pod samim prestonim ikonama, ležao kivot od kiparisa (izrađen 1826. godine) u kojem su počivale mošti kneza Lazara. Mošti su morale da se u više navrata sklanjaju iz manastira. Tako su 1716. godine zbog opasnosti od Turaka boravile jedno vreme u Futogu. Ponovo 1848. godine vrdnički monasi moraju da sklanjaju mošti, ovaj put u strahu od Mađara i to u Klenak. No, tu su boravili tek tri meseca i onda su ponovo vraćene u Vrdnik. Danas, one više nisu u Vrdniku i vraćene su u Ravanicu u Srbiju . Ipak, u manastiru postoji jedan komad moštiju i izložen je u staklenoj posudi ugrađenoj u kivot.

Vrdnički manastir je u svakom pogledu izuzetno vredan i predstavlja jedan od najkapitalnijih na Fruškoj gori. On je dugo bio i među najbogatijim na Fruškoj gori - 1905. godine poseduje 1696 jutara zemlje, a 1941. godine ukupno 1420 jutara. Osim komada moštiju kneza Lazara, manastir poseduje još i mošti svete velikomučenice Anastasije (III vek), svetinje sa Hristovog groba, deo moštiju sv. Teodora Tirona (sve izloženo ispred ikonostasa). Vrdnički manastir je u svakom pogledu izuzetno vredan i predstavlja jedan od najkapitalnijih na Fruškoj gori. Slava manastira Ravanica je Vidovdan - 28. (15.-po starom kalendaru) juna.

Oktoih prvoglasnik


Pojava štamparije u srednjovjekovnoj Crnoj Gori, poslednjoj slobodnoj državi na Balkanu pred turskom najezdom, predstavlja svojevrstan kulturni fenomen evropskih razmera. Gospodar Crne Gore, Đurđe Crnojević, kupuje u Veneciji štamparsku presu sa pokretnim slovima i počinje da štampa bogoslužbene knjige. Prva knjiga koja je iz ove štamparije izašla januara 1494. godine jeste Oktoih prvoglasnik.

Oktoih prvoglasnik štampan je na papiru u dve boje - crvena i crna i ukrašen inicijalima i zastavicama, koji su koncipirani u duhu renesanse uz tradiciju stare rukopisne knjige. Broji 269 listova veličine 254 x 186 mm. Odlikuju ga najviši dometi štamparstva XV veka i po grafičkoj lepoti ne zaostaje iza venecijanske produkcije toga vremena.

Štampanje i ukrašavanje Oktoiha izvelo je sedam monaha pod budnim okom jeromonaha Makarija u štampariji poznatoj kao Crnojevića štamparija, prvoj južnoslovenskoj ćiriličnoj štampariji i prvoj državnoj štampariji na svetu. Oktoih je štampan u relativno velikom broju, od kojih se do danas sačuvalo 105 primeraka. To ukazuje na želju izdavača da knjiga bude distribuirana i u okolne prostore, koji su se nalazili pod turskom okupacijom i time doprinese očuvanju nacionalne i verske svesti porobljenih naroda.

Jedan od bolje očuvanih primjeraka Oktoiha prvoglasnika čuva se u biblioteci Narodnog muzeja na Cetinju. Knjiga je zavedena u inventaru Narodnog muzeja, br. 16828 i time stavljena pod zaštitu Zakona kao izuzetno značajan pokretni spomenik kulture.

Pećka patrijaršija (Kosovo)


Pećka patrijaršija - skupina crkava na domaku Peći, kraj pećke Bistrice, a na ulazu u Rugovsku klisuru - jedan je od najznačajnijih spomenika srpske prošlosti. U njoj se vekovima nalazilo sedište srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. Od svoga postanka u XIII veku Patrijaršija je okupljala učene teologe, vrsne književnike i obdarene umetnike i svi su oni u njoj ostavljali svedočanstva o svom pregalaštvu. Stoga je ona danas ne samo staro središte srpske crkve, već i mesto gde se čuva značajna umetnička zaostavština. Tačno vreme osnivanja matične crkve u Pećkoj patrijaršiji nije poznato.

Želeći da središte srpske crkve bude na manje ugroženom mestu i bliže središtu države, arhiepiskop Arsenije I je podigao na ovom žičkom metohu kod Peći crkvu svetih Apostola. Ubrzo, oko 1250., po njegovom nalogu ona je bila i živopisana. Hram se nešto kasnije , počeo nazivati i Sveti Spas, što je preuzeto kao spomen na posvećenje Žiče. 1320. godine arhiepiskop Nikodim je podigao crkvu svetog Dimitrija sa severne strane ovog hrama.

Posle turskog osvajanja srpske države jedno vreme zamrla je živa aktivnost u Pećkoj patrijaršiji, tim pre što je ohridska arhiepiskopija preuzela upravu nad nekadašnjom srpskom crkvenom teritorijom. Obnova crkvene organizacije 1557. udahnula je nov život manastiru, jer je patrijaršija ponovo postala središte srpske crkve. Već 1565. živopisana je skoro cela Danilova priprata. 1620/21. ugledni slikar Georgije Mitrofanović je ponovio gotovo polovinu fresaka.

On je iste godine živopisao i staru manastirsku trpezariju. Sredinom XVII veka Pećka patrijaršija uspostavlja veze sa ruskim carstvom, od koga dobijaju poklone, kako u novcu, tako i u štampanim knjigama i bogoslužbenim predmetima.

Posle završetka Prvog svetskog rata u Pećkoj patrijaršiji je, posle ujedinjenja srpske crkve, ustoličen prvi patrijarh obnovljene patrijaršije, Dimitrije 1924. godine. Otada se svi srpski patrijarsi ustoličuju u Pećkoj patrijaršiji. 1931. i 1932. obavljeni su zamašni konzervatorski radovi koji su Pećkoj patrijaršiji delimično vratili prvobitni izgled. I posle Drugog svetskog rata, izvedeni su u nekoliko mahova značajniji konzervatorski radovi i arheološka ispitivanja.

Reževići (Crna Gora)


Za osnivanje manastira Reževići je vezano nesvakidašnje predanje iz 1226. godine iz vremena Nemanjića. Prolazeći ovim krajevima kralj Stevan Prvovenčani se jako opio paštrovačkim vinom. Nakon silnog mamurluka i trežnjenja, naredio je da se baš na tom mestu podigne crkva! Manastirski kompleks se nalazi 2 km od Petrovca. Sastoji se od dve crkve, konaka i zgrada za ekonomiju. Mala crkva Uspenja Bogorodice interesantna je po freskopisu, iz kojeg se pretpostavlja da je tu sahranjen ktitor ili donator crkve. Veća crkva posvećena Sv. Trojici podignuta je u XVIII v. i pored sebe ima skladno sazidan zvonik. Ikonostas u ovoj crkvi delo je domaćeg slikara Marka Gregovića, sa kraja XIX v.

Savina


Savina je jedan od najepših pravoslavnih manastira koji se nalaze u Boki. Nalazi se na udaljenosti 2 km od Herceg Novog.

Manastir Savina se sastoji od dve crkve, obe posvećene Uspenju Bogorodice, konaka sa riznicom, te izdvojene crkve Sv. Save. Mala crkva Uspenja Bogorodice je značajna po freskama koje prikazuju Velike praznike i Hristov život i radio ih je poznati kotorski slikar Lovro Dobričević.One su primer sažimanja vizantijske ikonografije i gotičkog načina izražavanja.

Velika crkva je iz XVIII veka. Nju je radio korčulanski majstor Nikola Foretić. Na crkvi se ističe zvonik, isprofilisan vencima, otvorima, rozetama i balustradnom ogradom dajući fasadi baroknu siluetu. Riznica manastira poseduje ruske, italo-kritske ikone, povelje, okovana Jevanđelja.

Visočka Rzana


Na temeljima mnogo starije građevine, današnji hram je podignut 1830. godine. Crkva je u živopisnom i teško pristupačnom predelu sagrađena prilozima meštana i crkvenih velikodostojnika. Njihovom zaslugom je izvršena i detaljna obnova manastira 1851. za koju je tražena posebna dozvola turskih vlasti u Carigradu.

Živopisan je samo oltarski prostor krajem XIX veka. Oslikano je i nebo u naosu. Ikonostas je nastao 1852. o čemu svedoči zapis koji je vidljiv na njemu. Ikone su slikane u baroknom stilu. Ime tog svakako vrsnog zografa nije ostalo zabeleženo, kao ni ima majstora koji je izradio divan duborez.

U manastiru se čuva nekoliko vrednih ikona iz XVIII veka, pa se pretpostavlja da je ova zbirka nekada bila mnogo bogatija.

Velika Remeta (Fruška Gora)


Manastirska crkva posvećena je sv. Dimitriju. Osnivanje manastira se predanjem vezuje za srpskog kralja Dragutina. Prvi put manastir je zabeležen 1562. u turskim defterima. Crkva ima oblik jednobrodne građevine sa kupolom i pripratom, uz koju je 1735. prizidan visoki, barokni zvonik. Crkva je bila i spolja i iznutra živopisana između 1567-1568. Delovi ovog živopisa su očuvani, u oltaru i na fasadi crkve.

Četvorostrani manastirski konaci sagrađeni su između 1722. i 1771. Ikonostas u manastirskoj crkvi nije delo iz jednog vremena. Bio je to zbir ikona različitih majstora, a komponovan je 1850. U Drugom svetskom ratu je demontiran, deo ikona je uništen, a deo se čuva u muzejskim zbirkama.

Manastir je stradao u Drugom svetskom ratu, a danas je delimično obnovljen.

Đurđevi stupovi


Manastir Đurđevi stupovi zadužbina je Velikog Župana Stefana Nemanje i nalazi se na šumovitom brežuljku iznad Novog Pazara. Kompleks čine crkva Sv.Georgija, trpezarija, manastirski konaci, cisterne sa ulaznom kulom. Manastir je sagrađen osamdesetih godina 12.veka. Po spoljašnjem izgledu hram je jednobrodna crkva sa trodelnim oltarskim prostorom. U prednjem delu crkve nalazile su se dve visoke kule - stlpa(stupa), što je celoj građevini davalo romanički izgled.

Freske koje su većim delom oštećene, a delom prenešene u Narodni muzej u Beogradu pripadaju tradiciji Komnena i vrlo su spretno bile uklopljene u arhitekturu hrama koja je posebno bila upečatljiva po kupoli nasađenoj na eliptičnoj osnovi. Nakon što je na ulaznu kulu dodata apsida sa istočne strane 1282-1283 ulazna kula je pretvorena u kapelu sa grobnicom Sv.Kralja Dragutina. Nakon toga kapela je oslikana slikama istorijske sadržine. Manastir je u više navrata obnavljan, a u 18.veku dograđena je i nova trpezarija i konaci. Propadanje ovog manstira počelo je u turskim vremenima i doživelo je vrhunac između dva rata u 20.veku. Arheološka istraživanja i restauratorski radovi su preduzeti između 1960. i 1982.godine u sklopu radova na kompleksu Starog Rasa i manstira Sopoćani. Zajedno sa njima je i ovaj manastir proglašen delom svetske kulturne baštine 1979.godine.

Sistematska obnova celog manastira počela je u proleće 2001.godine. Vladika Artemije je već poslao trojicu monaha u Đurđeve stupove da nadgledaju obnovu i izgradnju novih konaka. U prvoj fazi biće izgrađen konak za monahe sa kapelom. Kasnije se očekuje da će početi obnova same crkve prema postojećim projektima.

Nase kulturno blago u slikama: