Tema: Nasa kulturna bastina

Manastir Devič

Manastir Devič sagrađen je oko 1434. godine i nalazi se u dreničkoj šumi, 5 km. južno od Srbice. Manastir je sagrađen na mestu gde se u jednoj šupljoj bukvi podvižavao veliki isihasta 15.veka Sv. Joanikije Devički nakon što je u taj kraj prešao iz Crne Reke. Ktitor manastira je despot Đurađ Branković koji je ovu svetinju sagradio u znak zahvalnosti za isceljenje njegove bolesne kćeri - device, po čemu je manastir i dobio ime. U tursko vreme manastir je više puta rušen i paljen, ali je opet trudom monaha i naroda obnavljan. Albanski nacionalisti su ga 1941.godine potpuno razrušili i spalili da bi ova svetinja bila potpuno obnovljena tek 1950. trudom igumanije Paraskeve i njenih sestara koje su ovu svetinju zatekli kao hrpu kamenja. Danas u manastiru živi osam sestara koje same obrađuju manastirsko imanje. Najveće duhovno blago manastira su mošti Sv. Joanikija Devičkog koji je u narodu poznat kao veliki čudotvorac i iscelitelj. Veliki je broj isceljenja koja se gotovo svakodnevno dešavaju u ovom manastiru.

Lipovac (Sićevačka klisura)

Prema natpisu iznad ulaznih vrata saznajemo da je hram podignut 1399. i da je njegov ktitor bio “German, smerni i poslednji među inocima”. Priprata je dozidana vek kasnije. Manastir su obilato darivali sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk. Nekoliko puta je manastir postradao od Turaka. Znatnije je obnovljen u 17. veku. Ambijentom dominira zvonik izgrađen 1885. koji se nije baš najlepše uklopio uz crkvu. Konaci predstavljaju divan primer srpskog neimarstva XIX veka.

Crkva Preobraženja Gospodnjeg u Lipovcu je malih razmera kao građevina, ali deluje skladno i ukusno. svojstvima arhitekture pripada grupi manastirskih crkava koje su podignute u poslednjoj četvrtini XIV veka u Srbiji. Karakteristično je za ovaj period da se manastirske građevine bitno razlikuju od onih iz vremena Nemanjića. Nisu niti velike niti raskošne. Odlikuju se bogatom i ukusnom ornamentikom i spolja i iznutra.
Crkva ima osnov trikonhalnog izgleda sa kubetom, glavnu oltarsku i dve pevničke polukružne apside sa po jednim prozorom. U njoj se živopis iz prvobitnog perioda nije sačuvao u celini. Ostao je jedino, i on nedovoljno očuvan, lik Pantokratora u kubetu, kao i delovi nekih fresaka u pandantifima iz XVI veka.

Manastir Divša


Manastirska crkva posvećena je sv. Nikoli. Prema predanju, manastir je osnovao despot Jovan Branković krajem 15. veka. Prvi pouzdani podaci se, međutim nalaze u turskim dokumentima iz druge polovine 16. veka. Početkom 18. veka Divša je zabeležena kao metoh manastira Kuvezdina. Stara manastirska crkva obnovljena je 1744. ktitorstvom novosađanina Petra Jovanovica. Najobimnije građevinske promene na crkvi izvedene su 1764. ktitorstvom pustinjožiteljaMateja. Tada je dozidana nova priprata i zvonik sa zapadne strane crkve. Ikonostas je slikao Teodor Stefanov Gologlavac 1754. U Drugom svetskom ratu, manastir je tesko oštećen, a ikonostas demontiran. Manastir je delimično obnovljen.

Manastir Dohiar



Ovo je grčki manastir i slavi sabor Svetog Arhanđela Mihaila - Aranđelovdan, 8.novembra. Da ne bude zabune, reč je o starom kalendaru, koji se razlikuje od današnjeg za 13 dana. Podigao ga je monah Eftimije koji je bio čuvar skladišta hrane (Dohiaris) u manastiru Lavri tokom 11. veka. Pominje se i ime Patrikiosa Nicolaosa koji je bio monah pod imenom Neophytos. On je izgleda bio nećak Eftimija. Manastir je dobio mnogo pomoći od cara Mihaela 7 Dukasa (1071-1078) i njegove majke Evdokee. U početku manastir je podignut negde oko Dafnea, ali kasnije je ponovo podignut na mestu gde je i danas, od istih osnivača. On je na 11. mestu po hijerarhiji od 25 značajnijih. Manastir je jedno vreme bio napušten zbog gusara, ali je 1578 obnovljen od strane sveštenika Georga iz Adrianopolisa i renoviran od moldavskog kralja Aleksandra i njegove žene Roksane. U isto vreme, glavni hram je podignut i islikan ikonama u kritskom stilu. U 17. i 18. veku podignuta su neka nova krila manastira.

Danas manastir ima 10 kapela i nekoliko njih ima ikone na zidovima. Oltar je podigao Ahridin arniepiskop Prokhoro i islikan ikonama 1700. godine. Biblioteka sadrži 441 rukom pisani dokument i oko 2000štampanih, a 65 su na pergamentu.

U manastiru takođe pronalazimo stvari vezane za arhanđele Mihaila i Gavrila. U blagu postoji ikona Gorgoepikua, drvo sa svetog krsta, minijaturne ikone, objekti vezani za liturgiju, zastave, mošti 45 svetaca i drugo.

Manastir Duklja (Crna Gora)


Duklja (Doclea) je najznačajniji i najveći urbani centar formiran u vreme rimske dominacije u Crnoj Gori. Grad je osnovan u prvoj deceniji I veka nove ere. Smešten je na zaravnjenoj terasi koja se uzdiže na samom ušću reke Zete u Moraču.

Grad je po ilirskom plemenu Docleata nazvan Doclea (Duklja). Sredinom I veka, za vreme dinastije Flavijevaca, možda za vlade Vespazijana ili Domicijana, dobio je status municipijuma. Krajem I i početkom II veka doživljava uspon. Administrativnom podelom Rimskog carstva 297. godine, postaje glavni grad novoosnovane provincije Prevalis. U IV i V veku biva zahvaćen prodorom varvarskih naroda kada počinje da gubi svoju moć. Početkom V veka razaraju ga Goti, a 518. godine ruši ga snažan zemljotres. Nakon obnove, Sloveni ga ponovo razaraju 620. godine kada definitivno gubi antički karakter.

Arheološka istraživanja Duklje započeta su krajem XIX veka (Rovinjski i Munro) a nastavljena su od 1954. do 1964. i ponovo 1998. godine.

Iako prirodno zaštićena okomitim liticama Morače, Zete i potoka Širalije, Duklja je sa svih strana opasana moćnim bedemima sa kulama. Zbog nepravilnog prostora na kome je smešten, grad je koncept rimskog urbanizma prilagodio konfiguraciji terena. Na preseku dve glavne ulice formiran je gradski trg - forum sa monumentalnom bazilikom na zapadnoj strani, zgradom kurije na severnoj i brojnim drugim manjim objektima sa ostalih strana. Duž delimično otkopane ulice koja je vodila od severozapadne ka jugoistočnoj gradskoj kapiji, podignute su reprezentativne građevine javnog karaktera: slavoluk, tri hrama, od kojih je jedan posvećen boginji Romi a drugi boginji Dijani, gradsko kupatilo - terme i monumentalna stambena palata.

Manastir Draganica


Manastir Sv.Arhangela Gavrila, poznat pod imenom Draganac, prvi se put spominje u darovnici srpskog kneza Lazara 1381. godine. Rana istorija ovog manastira nije nažalost poznata. Ono što se zna, jeste da je na mestu stare srednjevekovne crkve između 1865. i 1869. godine sagrađena nova crkva posvećena Sv.Arhangelu Gavrilu.

Izgradnju crkve pomogao je izvesni knez Mihailo koji je za tu priliku uložio 100 dukata. U manastiru je ubrzo otvorena i jedna od prvih mesnih škola. Inače pred manastirom se nalazi izvor vode, poznat u narodu po svojim lekovitim svojstvima.

U posleratnom periodu u manastiru je bilo smešteno sirotište. Manastir je nakon toga zapusteo i tek odskora je u njemu ponovo obnovljen monaški život. Zahvaljujući trudu okolnog naroda rekonstruisan je stari konak.

Manastir se nalazi u istočnom delu Kosova naseljenom pretežno Srbima tako da je bez ikakvih oštećenja preživeo rat 1999. Danas u manastiru žive dvojica jeromonaha i jedan iskušenik. Manastir je centar duhovnog i misionarskog rada u ovom kraju.

Manastir Hilandar


Hilandar je jedini (zasad) srpski manastir na Svetoj Gori. Nalazi se na severoistočnoj strani, udaljen oko 3-4 kilometra od obala Egejskog mora. U manastiru su sada još 20-tak monaha (novi podatak od ove godine: oko 15 monaha). Blizu manastira nalazi se kula kralja Milutina, a u samoj crkvi nalazi se jedna od najpoznatijih ikona, ikona Trojeručice. U manasatiru postoji jedna glavna, velika crkva, a još je 12 "lokalnih" (malih) crkvica, tzv. paraklisa, odnosno kapela. Manastirska riznica je veoma bogata, sa ikonama i spisima do 13. veka. Iguman je otac Mojsije, a pored njega u manastiru je još dvoje velikoshimnika. (Poređenja radi u Srbiji ne postoji ni jedan velikoshimnik, odnosno postoji bivši iguman Hilandara koji je napustio to mesto zbog bolesti). Velikoshimnici imaju mnogo veće dužnosti u molitvi. Pored ovoga poznata je i loža svetog Simeona, koja je poznata po tome što pomaže nerotkinjama.

Manastir Hilandar slavi prikazivanje Majke Božije 21. Novembra. Ime mu potiče od osnivača malog manastira koji se zvao Hilandarios ili Helandarios Rastko , sin srpskog kralja Stefana Nemanje, koji je bio monah u manastiru Svetog Pantelejmona, pod imenom Sava. Njegova odluka šokirala je njegovog oca, i on je pošao sa njim na Svetu Goru. Kralj Stefan postao je monah Simeon. Kasnije, na zahtev novog srpskog kralja Stefana drugog grčki kralj Aleksios ponudio je srpskim monasima razrušeni manastir Hilandar koji je pripadao manastiru Vatoped, i potvrdio ponudu dokumentom sa svojim zlatnim pečatom. Tako su dvojica monaha podigli novi manastir na ruševinama starog. Ime Hilandar znači neku vrstu broda. Oni su popunili manastir sa blagom i (crkvenim) vrednostima i od početka 13. veka tu je bio intelektualni i religiozni centar naših ljudi.

Kasnije je Sava postao Arhiepiskop Srpski. Kada su ova dva monaha umrla, proglašeni su svecima. Njihovi grobovi su severoistočno od glavnog hrama.
Tokom sledećih godina, manastir je dobijao blaga i pogodnosti od srpskih kraljeva i tako postao najveći, posle Lavre, posednik zemlje na Atosu.

Mali manastiri Skorpios, Komitisa, Kalika,Strovilea i četvrti po hijerarhiji Zigos pripojili su se Hilandaru i on je tako postao četvrti u hijerarhiji. 1722 i 1891, posle posete srpskog kralja Aleksandra Obrenovića, mnogi srpski monasi preplavili su Hilandar. Kada se 1913. emancipovala Makedonija, srpski monasi su čvrsto zahtevali uniju Atosa sa Grčkom.

Danas, Hilandar je četvrti po hijerarhiji. Glavni hram sagrađen je u 13. veku. Njegove ikone su naslikane u 14. veku, ali su prefarbane u 19. veku, tako da su odlične ikone uništene. Mozaici na podu su najbolji njihove vrste na Svetoj Gori. Od 20-tak kapela (paraklisa) u manastiru, samo kapela Sv. Đorđa ima ikone na zidovima.

Biblioteka sadrži 800 rukom pisanih rukopisa i 7000 štampanih. Ikone u oltaru su slikane 1623. godine. Pored svog blaga u manastiru se nalaze i 2 krsta napravljena od svetog krsta (krsta na kome je umro Hrist), još nekoliko sa dragim kamenjem, sjajne minijaturne ikone, zastave kraljeva, kolekcije zlatnika, ikona, istorijskih dokumenata i mnogo drugih stvari.

Petnaest ćelija, u i oko Kareje, pripadaju manastiru Hilandaru. Pored njih i ćelija Molybdoclesias-a, koja sadrži izvrsne ikone kritskog umetnika Georgia (1536-1541).

U blizini Hilandara restaurira se manastir Sv. Vasilija koji je na obali mora, i kad bude završena restauracija, deo monaha preći ce iz Hilandara u novi manastir. Tada će postojati dva srpska manastira na Svetoj Gori.

Pored toga, poznata je i isposnica Svetog Save u Kareji, u kojoj se nalazi samo otac Simeon, a u njoj se nalazi ikona Mlekopitateljnice, jedina ikona na kojoj presveta Bogorodica doji malog Isusa. Tamo se nalazi i tzv. Hilandarska kuća gde mogu odsesti posetioci.

Manastir Naupara


Gradnja manastirske crkve završena je oko 1381. godine. Hram ima sve odlike moravske škole. Ktitor i osnivač manastira je hilandarski monah Dorotej, uz pomoć dvora kneza Lazara.
Po jednom narodnom predanju kao ktitor se pominje i despot Stefan Lazarević u momačkim godinama. Manastir je znatno porušen 1454.godine od Turaka. Potpunu obnovu Naupara doživljava 1835. godine zalaganjem braće Simić, o čemu govori natpis na ploči kod ulaza u crkvu.

Osnova crkve je sažeti krst trikonhosnog oblika sa kubetom na pilastrima visoko izdignutom pomoću kockastog postolja. Priprata sa snažnom kulom građena je zajedno sa hramom, ali je punim zidom odvojena od naosa. Crkva je zidana grubo obrađenim kamenom i ima dva kordonska venca. Pretpostavlja se da je cela građevina preziđivana. Za razliku od jednostavne obrade fasade, Naupara ima izuzetno bogato ukrašene velike kamene rozete, najlepše u celoj ovoj grupi spomenika. Svojim umetničkim stremljenjima najveća rozeta neprevaziđena je u moravskoj skulpturi. Dve se nalaze na zapadnom delu priprate. Crkva je bez živopisa koji je verovatno uništen u vreme preziđivanja.

Manastir Piva


Jedan od posebno značajnih pravoslavnih manastirskih kompleksa u Crnoj Gori je Manastir Piva, koji je svojevremeno bio smešten na izvorištu reke Pive, da bi zbog formiranja akumulacionog jezera za potrebe HE "Piva", bio premešten na drugu lokaciju. Radovi na izmeštanju trajali su preko jedne decenije, od 1970. do 1982. godine. Sa zidova hrama skinuto je i ponovo vraćeno 1260 m2 živopisa. Sama građevina je "razgrađena" kamen po kamen i ponovo ozidana na novoj lokaciji 9 km od Plužina.

Manastirska crkva Uspenja Bogorodice podignuta je izmedju 1573-1586. godine, zalaganjem hercegovačkog mitropolita Savatija, kasnijeg srpskog patrijarha. Crkva je trobrodna građevina sa nadvišenim srednjim brodom, bez kupole. Pored arhitektonske, njenu vrednost predstavlja i životopis. Glavni deo hrama ukrasili su anonimni grčki slikari između 1604. i 1605. godine. Gornje zone priprate oslikao je domaći slikar pop Strahinja iz Budimlja, koji je na najistaknutijem mestu oslikao Bogorodičinu himnu – Akatist. Donje zone su delo prefinjenog slikara Kozme nastale 1626. godine. Isti slikar je izradio i većinu ikona na pozlaćenom, bogato izrezbarenom ikonostasu. Prestone ikone Bogorodice, Hrista i Bogorodičinog Uspenja uradio je slikar Longin.

Po bogatstvu obrednih predmeta i bogoslužbenih knjiga, čuvena je manastirska riznica, od koje je jedan deo izložen u manastirskom muzeju. Manastir Piva, mada više puta paljen i poharan, predstavlja jedan od najautentičnijih spomenika kulture Crne Gore.

Manastir Petkovica


Petkovica se smatra jednim od najstarijih manastira na Fruškoj gori, mada nije poznato tačno kada je stvarno i podignut. Narodna legenda ga pripisuje Jeleni Štiljanović, udovici despota Stefana Štiljanovića, koja je tu provela i svoje poslednje dane. Međutim, to teško da odgovara istini. Osnovni podatak na osnovu kojeg se pretpostavlja okvirno vreme podizanja manastira jeste iz vizitacije 1753. godine, gde se navodi da je iznad zapadnih crkvenih vrata (iznutra) stajao zapis na kojem je pisalo da su crkva i trpezarija sazidane u vreme igumana Akakija. Na žalost ni tada se nije mogla iščitati iz zapisa godina kada je crkva podignuta, jer je baš taj deo bio oštećen. No, skoro je sigurno da se radi o početku XVI veka (1558).

Manastir je obnovljen tek na inicijativu Arsenija Čarnojevića. "Obnovite Petkovicu, koja je bliže vas. Ja sam čitao u Pećkom Kondiku i u srpskom letopisu, gde su napisane sve crkve i manastiri Srpske zemlje, sve kad je koja i u koje doba sazidana" savetuje on kuveždinskog igumana Jevsevija.

Čini se da je Petkovica bila oduvek metoh mnogo većeg i bogatijeg šišatovačkog manastira (stoga mogućnost da ju je baš Šišatovac podigao). No, to nije značilo da je bratija ovih manastira bila složna. Početkom XVIII v. manastiri su se počeli deliti između sebe u mnogo čemu, a to je bilo vidljivo u tome što se bratija delila na Petkovčane i Šišatovčane. Tek "zavješčanijem" od 4. oktobra 1741. godine to je prekinuto i manastiri su se sjedinili u jedan i imaju zajedničkog igumana u Šišatovcu, s tim da bi u Petkovicu bila slana naizmence (na svakih nekoliko godina) po dva monaha koji bi se brinuli o njoj. Polovinom XVIII v. manastir je još uvek aktivan i izgleda dosta dobro materijalno stoji, jer Opis iz 1753. godine tvrdi da je posedovao stvari, knjige, ikone, odežde. Postojao je ikonostas izrađen 1735. godine (sa 26 ikona na njemu), na kojem se posebno isticao monumentalni krst.

Svakako da od svih fresaka najviše pažnje privlači poprsje Hrista Pantokratora koje je naslikano u temenu kupolne kalote. U ovom momentu ova freska je velikim delom oštećena tako da na njoj možete da vidite samo fragmente. Svilikovi su prikazani bledi u licu, koji kao da su u potpunosti obuzeti svojom duševnom i telesnom askezom. Ne vidi se nigde na njihovim izrazima bilo kakva strast, već samo duhovni izraz. Iako izgleda kao umetnikov propust, upravo ih točini toliko privlačnim. Vremenom, manastir je počeo naglo da siromaši. Početkom XX veka on nema skoro ništa. Kako je konak bio sklon padu srušen je 1908. godine, a česma sa vodom zatrpana. Ipak, danas se manastir Petkovica spominje isključivo zbog izuzetne vrednosti svoje arhitekture budući da ona predstavlja čist tradicionalni stil naše arhitekture, tako redak na Fruškoj gori (jedina pored Rakovca i Hopova). Crkva je sazidana od kamena u obliku detelininog lista.
Slava manastira Petkovica je Prepodobna mučenica Paraskeva - 8. avgust (26.jul) i Prepodobna mati Paraskeva - sveta Petka - 27. (14) oktobar.