Tema: Pisci srpske crkvene istorije

Pisci srpske crkvene istorije


Dimitrije Ruvarac (1842-1931) – istoričar i bibliotekar


U plejadi sveštenika i bogoslova koji su se bavili istorijom Srpske Pravoslavne Crkve Dimitrije Ruvarac zauzima istaknuto mesto. Njegovo obimno stvaralaštvo je po sadržini toliko raznovrsno da se nalazi na sredini između čiste istoriografije i društvene publicistike.

Dimitrije Ruvarac nije samo autor originalnih naučnih radova, rasprava i studija, on je izdavač nekoliko važnih izvora za pisanje srpske crkvene istorije. Isto tako, Dimitrije je kao i njegov stariji brat arhimandrit Ilarion Ruvarac bio strastveni polemičar, pisac koji je imao sklonosti prema upotrebi otrovnog stila i bolne žaoke kojom bi peckao svoje suparnike i neistomišljenike. Impulsivnost i temperament braće Ruvarac iskazana na polju srpske naučne istoriografije, delimično je izazivana spoljašnjim prilikama tada carujućeg dilentatizma i nestudioznosti, ali i urođenog genetski predisponiranaog karakterološkog, violentnog, nasleđa zavičaja njihovih predaka, okoline Bihaća i Cazina, granice Korduna i Bosanske Krajine.
Otuda je postojbina Ruvarčevog plemena, koje se selilo i na kraju skrasilo na drugom kraju Vojne Granice, u sremskom selu Stari Banovci. U porodici tamošnjeg paroha, sveštenika Vasilija Ruvarca (1803-1873) rodili su se Lazar (koji je završio filosofiju u Beču i stupio u državnu činovničku službu), Jovan (u monaštvu nazvan Ilarion), zatim rano preminuli književnik Kosta i, na kraju, Dimitrije, koji je nasledio oca u zvanju parohijskog sveštenika. Kosta Ruvarac je ocenjen kao zvezda omladinskog pokreta, vrlo mlad je prevodio Hajnea i druge nemačke romantičare. Njegovoj uspomeni je Laza Kostić napisao poemu Spomen na Ruvarca koja spada u same vrhove srpske religiozne i bogotražiteljske poezije.
Naučna tematika Dimitrija Ruvarca zadire u oblasti crkvene, kulturne, delimično društvene i političke istorije srpskog naroda XVIII i XIX veka u krajevima Habzburške monarhije. Najčešće je birao teme koje se odnose na geografski opseg Karlovačke mitropolije, srpske crkvene oblasti koja je nosila istorijski i pravni kontinuitet sa Pećkim patrijaraškim tronom, i bila prosvetni i duhovni Pijemont svetosavskog pravoslavlja 1690-1914. godine. Novinarski članci Dimitrija Ruvarca su ogledalo njegovog raspoloženja, književnog stila i političkog opredeljenja. Uvek svoj, nikada povodljiv za efemernim političkim prilikama, Ruvarac je nadživeo svoje vreme. U nauci je zbog upotrebe racionalne metodologije i dalje vredno nezaobilazan, nije ostao pogružen u arheologiji nauke, nego su njegova dela i dalje potrebna proučavaocima istorije Srpske Pravoslavne Crkve. Bio je kritičar crkvene hijerahije, nepravilnog činjenja i moralne kvareži. Dovoljno je samo pogledati neke njegove tekstove, npr. Šta se radi po arhidijecezi? i Šta se radi po našim manastirima?
Međutim, zbog takvih neprilika i sablazni Dimitrije Ruvarac nije prešao u tabor politikanata koji su se zalagali za „sekularizaciju“ srpske crkveno-narodne autonomije. Srpskom svešteniku, vernom sinu pravoslavnog predanja i liturgijskog etosa, bile su strane političke egzibicije Svetozara Miletića i druge „radikalske bratije“. Ali nije bio ni konzervativac po svaku cenu. Za Dimitrija Ruvarca se najčešće izriču ocene po kojima je on pripadnik kritičkog pravca u istoriografiji, odnosno onog smera „koji je zasnovao njegov brat Ilarion. I sam se žustro borio protiv preostalih shvatanja i namernog, ili pod uticajem tradicije, iskrivljavanja istorijske istine“ (Enciklopedija Srpske istoriografije, priredili Sima Ćirković i Rade Mihaljčić, Beograd 1997, str. 627). Uprkos nekolikim novijim pokušajima, istinska istorijska misao Dimitrija Ruvarca ostaje sakrivena od nas u celokupnoj svojoj punoći, jer nije do kraja prepoznat značaj i važnost njegovog slojevitog stvaralaštva. Ovde pre svega mislimo na zbornik radova sa naučnog skupa Braća Ruvarac u srpskoj istoriografiji i kulturi, održanog u Sremskoj Mitrovici od 18-20. septembra 1996, objavljen u Sremskoj Mitrovici godinu dana kasnije.
ŽIVOTOPIS
Rodio se 25. oktobra 1842. godine u Starim Banovcima. Osnovnu školu je učio u Novim Karlovcima (Sasama), a Gimnaziju i Bogosloviju u Sremskim Karlovcima. Veoma kratak period je proveo kao učitelj u Krušedolu i Zemunu. Rukopoložen je za sveštenika 1866. godine, bio je kapelan, od 1869. administrator, a zatim od 1870. paroh u zemunskoj Gornjoj Varoši. Čin protojereja je stekao 1893. godine, a od 1899. je upravnik Srpske manastirske štamparije u Sremskim Karlovcima i upravnik Patrijaršijske biblioteke. Na ovoj dužnosti je ostao i kada mu je oduzeto rukovođenje štamparijom, ali je dodatno imao zanimanje urednika časopisa Srpski Sion – zvanični list Arhijerejskog sinoda za crkveno-prosvetne i avtonomne potrebe Srpske pravoslavne mitropolije karlovačke kojim se bavio od 1903-1907. godine. U ovom listu je Dimitrije Ruvarac objavljivao mahom istorijsku građu za upoznavanje prošlosti Mitropolije karlovačke. Ideju o izdavanju izvorne dokumentacije za crkvenu istoriju „prečanskih Srba“ još više je ostvario uređivanjem i objavljivanjem časopisa Arhiv za istoriju Srpske pravoslavne karlovačke mitropolije koji je izlazio u četiri godišta (1911-1914).
Bio je napadan kao upravnik Biblioteke sa argumentima koje i danas potežu kritičari njenog rada: „Mitropolitska biblioteka, i ovakva kakva je, bila je zatvorena uvek, nepristupačna svakom, pored dosadašnjih „bibliotekara“. I zato je ona bila – i sa dosadašnjim blagom svojim – mrtvo blago. Totalno mrtvilo njezinoe dokazuje već i taj fakt, da još ni danas nemamo štampanog kataloga njezinog. Plaćeni bar, bibliotekari dužni su bili taj katalog sastaviti i štampati. Da, ali katalog jedne biblioteke treba znati sastaviti. I za to postoje sistemi razni, a pitanje je, da li su bar plaćeni bibliotekari znali i jedan od tih sistema i da li su imali sve uslove za izvođenje njihovo“ (list Srpski odjek, br. 42, 1908).
Životni put mu se prekinuo 16. decembra 1931. godine u Sremskim Karlovcima. Na žalost, Dimitrije Ruvarac je izvršio samoubistvo. Nekrologe sa uzrokom smrti o ovom zaslužnom radniku srpske kulture doneli su tadašnji crkveni listovi i novine, među kojima opširnije Glasnik Srpske pravoslavne patrijaršije i Glas Crkve).

Dimitrije Ruvarac (1842-1931) – istoričar i bibliotekar


NAUČNO STVARALAŠTVO
Prema autobibliografiji našeg istoričara i patrijaršijskog bibliotekara, Dimitrije Ruvarac je do 1927. godine objavio 1101 bibliografsku jedinicu, ostavši za sada rekorder po broju objavljenih radova u disciplini koja se bavi prošlošću nacionalne crkve. On je radio na osnovu izvora koje je nalazio u tadašnjoj Patrijaršijskoj biblioteci, zatim po srpskom manastirima, eparhijskim i konzistorijalnim arhivskim zbirkama. Na žalost, neki izvori sa kojima je radio zauvek su nestali (naročito u ustaškoj pljački fruškogorskih manastira u maju i junu 1941. godine), tako da su pojedini radovi Dimitrija Ruvarca dobili snagu naučnih istočnika. Obrađivao je prošlost pojedinih eparhija, manastira, ličnosti srpskih arhijereja, bavio se istorijom crkvenog školstva, uticajem državnog zakonodavstva na život Crkve itd. Bio je nemiran duh koji je uvek tragao za novim saznanjima, koji je „rovario“ (nomen est omen!) arhivske fondove i bibliotečke zbirke. Nesumnjivo da mu je položaj upravnika najstarijeg srpskog knjigohranilišta obezbedio pristup važnoj faktografiji, ali Ruvarac je i putovao i dolazio do nove građe u brojnim srpskim parohijama i zabačenim obiteljima i opštežićima.
Od velikog broja radova, po naučnom značaju ističu se sledeći koji su plod njegovog iskustva i pređašnjeg pisanja u kratkim formama, a to su: Avtobiografija protosinđela Kirila Cvjetkovića i njegovo stradanje za Pravoslavlje (1898), Postanak i razvitak srpske crkveno-narodne avtonomije (1899), Šematizam istočno-pravoslavne srpske mitropolije karlovačke za 1900 god. (1900), Jovan Rajić, arhimandrit 1726-1801 (1902), Srpska mitropolija karlovačka oko polovine XVIII veka (1902), Opis fruškogorskih manastira 1753 (1904), Arhimandrita Jovana Rajića Istorija katihizma (1912), Istorija Patrijaršijske biblioteke (1919), Nacrt života i spisak književnih radova mitropolita Stratimirovića (1921), Pokrovo-bogorodičine škole u Karlovcima 1749-1769 (1926)...
POLEMIKA
Njegovi istupi u novinama sa naslovima Lakše, lakše, Dole obrazinu!, Anđelićijade, itd. već sugerišu da je reč o angažovanom i, poznajući piščev temperament, zanimljivom štivu. Separati ovakvih i sličnih pisanija ne mogu se naći u Biblioteci Srpske patrijaršije, ali se mogu naći u nekim drugim beogradskim bibliotekama, sa autorovim posvetama, kao da se patrijaršijski bibliotekar pod stare dane stideo svojih napada na ličnosti i članove srpske crkvene jerarhije pa ih je ostavljao u fondove „svetovnih“ knjižnica. Najviše udaraca i najviše napora ulagao je braneći svoj položaj upravitelja srpske manastirske štamparije. Inače sklonost ka polemici i književnom dvoboju nekako je urođena i usađena u razvoj srpske bogoslovske misli i književnosti uopšte. Ruvarac je otvarao i nepotrebne frontove, ali nije mogao da odoli izazovu svoje svađalačke prirode, ali i svojih naučnih postulata i kriterijuma. U serijalu tekstova pod naslovom Dole obrazinu! bili su „potkačeni“ Emilijan Radić, Nikodim Milaš i Radoslav Grujić. Naslov koji ulazi u antologije srpske polemike glasi: Ubrišite nos, mladi gospodine! Dr Aleksi Iviću. Čini se da je najtrezvenije i sa najviše poštovanja odgovorio Dimitrijev kapelan, docnije saparoh iz Zemuna Radoslav Grujić, potonji profesor Univerziteta u svojoj brošuri Prota Dimitrije Ruvarac i crkvena istorija.
Najzajedljivije i sa najviše emocija u Ruvarčevim tekstovima napadan je oponent, branilac „autonomije“ Karlovačke mitropolije posle 1918, protojerej Jovan Jeremić, pisac kanonsko-pravnih rasprava i pastirsko-poučnih dela. Ruvarac je polemisao i u korist srpskih nacionalnih interesa, protiv nosilaca pravaške ideologije, pred početke tzv. veleizdajničkih procesa i hajki na Srbe u Hrvatskoj i Slavoniji, radivši na knjizi Eto, šta ste nam krivi! (1895) u kojoj je prozreo pravi politički položaj Zapadnog Srpstva i proročki nagovestio njegovu zlu sudbinu.

DOPRINOS DIMITRIJA RUVARCA
Naučna tematika Dimitrija Ruvarca zadire u oblasti crkvene, kulturne, delimično društvene i političke istorije srpskog naroda XVIII i XIX veka u krajevima Habzburške monarhije. Najčešće je birao teme koje se odnose na geografski opseg Karlovačke mitropolije, srpske crkvene oblasti koja je nosila istorijski i pravni kontinuitet sa Pećkim patrijaraškim tronom, i bila prosvetni i duhovni Pijemont svetosavskog pravoslavlja 1690-1914. godine.