Koriscenje zasticenog prostora


Temperatura se u tunelima pod folijom povećava naglo, posebno za sunčanih dana. Maksimum dostiže oko podneva, noću naglo opada, a najniža je u ranim jutarnjim časovima. Ako se koristi skupa energija (mazut) za grejanje zaštićenog prostora, tokom zime treba gajiti vrste koje imaju manje zahteve za toplotom (salate), a u proleće i ranu jesen toploljubive vrste.


Uspeh gajenja povrća u zaštićenom prostoru zavisi od njegove građe i vremena korišćenja, odnosno uslova unutar zaštićenog prostora. Poznavanje ovih uslova omogućuje njihovo bolje regulisanje i uspešnije korišćenje objekata.

Temperatura u leji zavisi od tipa i vremena podizanja, ali je uslovljena veoma malim vazdušnim slojem (15-30 cm), koji se brzo zagreva i brzo hladi. Najviša temperatura u leji tokom sunčanog dana je izmađu 11 i 14 časova, a najniža u ranim jutarnjim časovima. Razlike između dnevne i noćne temperatura ponekad iznose 20-30°C, ali manje u lejama sa grejanjem. Vazduh i zemljište su najtopliji oko severne strane. Najveća zasenčenost je uz južnu stranu, gde je i najveća vlažnost zemljišta, što dovodi do izduživanja biljaka. Vlažnost vazduha u leji najveća je u jutarnjim časovima i opada ka podnevu, posebno tokom sunčanih dana. Za biljke je podjednako nepovoljna visoka vlažnost vazduha (najveća u jutarnjim časovima), kada se mora provetravati, kao i niska, kada je potrebno redovno zalivanje. Provetravanjem leja regulišu se temperatura, vlažnost, sadržaj ugljen-dioksida i drugih štetnih gasova – amonijaka i metana, koji se javljaju pri razlaganju organske materije. Provetravanje je svakodnevna mera nege biljaka u leji. .

U zaštićenom prostoru pod plastikom, bez dopunskog grejanja, biljke se mogu uzgajati kada spoljašnja temperatura nije niža od -4°C do -8°C. Uticaj niskih tempertura je veći ako se javljaju posle oblačnih dana, kada se u zemljištu ne nakupi dovoljno toplote. U prostoru prekrivenom PVC folijom temperatura je danju veća za 7-8°C, a noću za 4-5°C manja nego u objektu sa polietilenskom folijom. Temperatura se u tunelima pod folijom povećava naglo, posebno za sunčanih dana. Maksimum dostiže oko podneva, noću naglo opada, a najniža je u ranim jutarnjim časovima.

Temperatura u tunelu biće povoljnija ako je zemljište vlažno, jer ono upija više toplote. Za povećanje temperature u objektima bez grejanja može se koristiti dvostruka folija, koja povećava temperaturu za 4-5°C u odnosu na jednostruku, ili se nad povrćem postavlja, u vreme niskih temperatura, nizak tunel, koji povećava temperaturu za 3-8°C. Zemljište se može prekriti i crnom folijom, koje upija više toplote i više zrači. Najpovoljniji su oni objekti u kojima se mogu grejati vazduh ili zemljište, ili oboje, kao i oni sa dvostrukom folijom sa koje se stalno sliva voda (količina zavisi od temperature vode), čijim se hlađenjem oslobađa toplota koja greje tunel.

Najniže temperature su pored vrata i duž stranice tunela, što se često primeti po slabom porastu biljaka, a najtoplije je u sredini objekta. U objektima pod plastikom visoka je relativna vlažnost vazduha, posebno u ranim jutarnjim časovima. S obzirom da se kapi vode sa nestabilizirane plastike ne slivaju kao sa stakla, već voda kaplje, često se javljaju oštećenja biljaka. Zato je u ovim objektima veoma značajno pravilno i blagovremeno provetravanje. U savremenim plastenicima i staklenicima najčešće se svi uslovi za normalan rast biljke mogu automatski regulisati, što olakšava proizvodnju.

Za uspešno korišćenje objekata značajan je i pravilan izbor mesta (ravna površina ili blag pad, dublji nivo podzemne vode), zatim odgovarajući položaj i zaštita od vetra. Više objekata se postavljaju paralelno, tako da objekti sa jednim krovom po dužoj strani budu u pravcu istok-zapad, a oni sa dva krova u pravcu sever-jug. Na taj način se postiže ravnomerno osvetljivanje biljaka tokom celog dana. Sve objekte zaštićenog prostora treba postaviti na mesto zaštićeno od jakih i hladnih vetrova. U tu svrhu se podižu ograde i zaštitni drvoredi. Zaklon visok jedan metar štiti iza sebe desetak metara prostora.

Zaštićeni prostor se koristi za proizvodnju rasada i povrća. Osnov korišćenja objekata je smena više vrsta povrća tokom godine. U objektima sa grejanjem i mogućnošću boljeg regulisanja uslova uspevanja, moguće je gajenje povrća tokom cele godine. Izbor vrsta zavisi od rentabilnosti gajenja, a tu odlučujući uticaj imaju toplota i svetlost. Ako se koristi skupa energija (mazut) za grejanje zaštićenog prostora, tokom zime treba gajiti vrste koje imaju manje zahteve za toplotom (salate), a u proleće i ranu jesen toploljubive vrste. U mediteranskom području proizvodnja povrća je za 10-30 dana ranije u proleće, odnosno za toliko kasnija u jesen u odnosu na kontinentalni deo zemlje.