Tema: Svetislav Vulovic

Svetislav Vulović (1847—1898)

(Ivanjica, 29.11.1847 — Beograd, 14.05.1898)


ŽIVOT
— Rodio se 29. novembra 1847. u Ivanjici. Osnovnu školu svršio je u Kraljevu, gimnaziju i pravni fakultet u Beogradu. Svršivši prava 1868, služio je neko vreme u beogradskom sudu. 1870. promeni struku, postane profesor beogradske gimnazije. Učestvovao je u ratovima 1876—1878. godine. U gimnaziji je ostao do 1881. kada je postavljen za profesora jugoslovenskih književnosti na Velikoj školi. Umro je u Beogradu 3. maja 1898.


»PRIRODNA KRITIKA«.
— Pravnik po struci, Vulović se počeo baviti književnom kritikom i književnom istorijom iz ljubavi prema književnosti. Bez prethodnih studija, u doba kada sem Stojana Novakovića niko nije radio na istoriji književnosti, Vulović je imao sve da radi svojim sopstvenim silama. On taj posao započinje, i radi ga književnije no iko u njegovo vreme.

Prvi njegovi poslovi datiraju još iz 1867, kada je u Vili uređivao deo narodnih umotvorina. Prvo se ogledao na književnoj i pozorišnoj kritici, još od 1871. u Radeniku. Nasuprot dogmatičkoj i klasičarskoj estetici Đorđa Maletića, koja je tada vladala po školama, protiv metafizičarske i idealističke kritike novosadskih kritičara koji su još uvek davali ton u srpskoj književnosti, Vulović, ugledajući se na Bernea, započinje "prirodnu kritiku", mnogo slobodniju i iskreniju, sa više gipkosti i osećanja relativnosti, gotovo impresionističku u današnjem smislu reči. On sudi pisce ne po nekim mrtvim i apsolutnim pravilima, po "estetičkim kalupima" kako je on pisao, no po neposrednom utisku koji njihova dela čine na njega. On hoće slobodu književnoga stvaranja, traži u knjigama ne saobraznost sa pravilima retorike i estetike no književnu lepotu. U svoju kritiku unosi i ličnog elementa, kazuje svoje utiske, osećanja i shvatanja. U tome pravcu radio je u Istoku i Otadžbini pozorišnu kroniku, i ti članci, u kojima se često govorilo o sasvim neknjiževnim komadima, odštampani su u knjigu Iz pozorišta (Beograd, 1879), prvu zbirku pozorišnih ocena na srpskom jeziku. Sud Vulovićev nije uvek siguran i tačan, on ima mnogo lažnih romantičarskih ideja, ali taj njegov rad označava znatan napredak. Dela su se počela ocenjivati po njihovoj stvarnoj i nezavisnoj književnoj vrednosti, i o književnim stvarima počelo se književno pisati. Vulović je imao i izvesnih stilističarskih osobina, i relativno bio je najknjiževniji pisac svoga doba.


KNJIŽEVNI ISTORIČAR.
— Predajući istoriju srpske književnosti na Velikoj školi, Vulović je bio prinuđen da obuhvati ceo taj obimni predmet i bavio se i starom i dubrovačkom i novom književnošću srpskom. Za sve te odeljke srpske književnosti potrebni su sasvim stručno znanje i specijalne studije. Vulović, koji toga nije imao, radio je u sva tri pravca, i hoteći da sve obuhvati malo je zahvatio. Iz stare srpske književnosti ostalo je nekoliko njegovih manjih priloga (o delima sv. Save, Stefana Prvovenčanog, Domentijana, Teodosija), koji nisu bez oštroumlja i pronicljivosti. Dubrovačkom književnošću samo se uzgred bavio. Najviše je i najbolje je radio na istoriji nove srpske književnosti. Njemu se ima zahvaliti za prve bolje i potpunije studije o Đuri Jakšiću (1875. i 1882),119 Njegošu (1877, 1879, 1884), i Simi Milutinoviću Sarajliji (1878, 1879). Naročitu pažnju zaslužuje njegova dobra sintetička studija Umetnička pripovetka u najnovijoj srpskoj književnosti (Otadžbina, 1880). Na prvo mesto dolazi njegov najveći rad Branko Radičević (I, 1889; II, 1890),120 dotle najpotpunija i najbolja monografija iz naše ranije istorije književnosti.

Kao profesor istorije srpske književnosti, izradivši uglavnome svoj predmet, Vulović je jako uticao na mlađi naraštaj koji se bavio istorijom književnosti i čistom književnošću. Negovi sudovi o pojedinim piscima prešli su ne samo u školu no i u veliku čitalačku publiku. Oko 1880. godine on je obarao i stvarao reputacije u srpskoj književnosti. Njegove dve Srpske čitanke (Beograd, 1874—1876; druga knjiga doživela je drugo izdanje u Beogradu, 1895), koje su gotovo antologije nove srpske književnosti, zadugo su ostale u školskoj upotrebi, i u njoj su dobili književno obrazovanje nekoliko naših naraštaja.

OPŠTI POGLED. — Svetislav Vulović označava znatan napredak u poslovima koje je radio. On ima svojih mana: on nema moći da se usredsredi na jednom predmetu, i rasipa se na više strana i pravaca; hoteći da radi sve periode srpske književnosti, on nije bivao uvek podjednako obavešten i stručan; sa malim izuzetkom, nije bio u stanju da se zaustavi na jednom periodu i da daje sinteze pojedinih književnih pravaca i škola; iz ljubavi za stilskim efektima on često više voli reči i ukrase no sadržinu i stvar. Ali treba imati na umu da je on u svim tim poslovima bio samouk, da se istorijom književnosti ni kod koga nije učio, da se vaspitao samo u Srbiji, i da u to doba te stvari gotovo niko nije radio. On je prvi kod Srba počeo da izučava istoriju srpske književnosti kao nauku; prvi, iako još bolujući od vladajuće filologije, pokušava da odvoji istoriju književnosti od filologije, i o književnim stvarima počinje književno pisati. Jasan, vedar duh on je umeo lepo da izlaže; isto tako unosio je i duha i zanimljivosti u svoja književna izučavanja, nasuprot starijim kritičarima tako suvoparnim i nezanimljivim. On ima lak, živ i prijatan stil, i ide u najknjiževnije srpske pisce svoga doba. Njegove zasluge ostaju nesumnjive u stvaranju istorije književnosti i književne kritike srpske.

Jovan Skerlić : "Istorija nove srpske književnosti"

OSNIVAČ KNJIŽEVNE KRITIKE KOD SRBA


Svetislav N. Vulović (1847—1898), pravnik po struci, ceo život posvetio je svojoj velikoj ljubavi — književnosti: bio je pozorišni kritičar, književni kritičar, istoričar književnosti. Brzo je napustio pravničku službu, počeo da radi kao gimnazijski profesor jezika i književnosti i istovremeno pisao studije o srpskim piscima epohe romantizma — ova epoha je u Vuloviću dobila svoga književnog kritičara i istoričara književnosti. Od 1881. godine pa do smrti radi kao profesor istorije srpske književnosti na Velikoj školi u Beogradu. Jedan je od prvih članova Srpske akademije nauka.

Vulović je počeo da se bavi literaturom kao pozorišni kritičar koji redovno prati pozorišni život i ocenjuje pozorišna dela. Godine 1879. objavio je knjigu Iz pozorišta, prvu knjigu pozorišne kritike na srpskom jeziku. Drugi period njegovog rada na književnosti je rad na književnoj kritici — napisao je niz studija o srpskim piscima: Đuri Jakšiću, Simi Milutinoviću Sarajliji, Njegošu, Branku Radičeviću. Ovaj deo njegovoga rada je najbolji — pisao je o živoj književnosti, o velikim pesnicima; pisao je živo, doživljeno, dinamično. Kao profesor Velike škole proučavao je narodnu književnost, staru srpsku književnost i dubrovačku književnost. Za ovaj rad nije imao dovoljno stručne spreme, izlaganje je suvo, okrenuto više filološkim problemima. Zato je Svetislav Vulović ostao kao veliki krititar jedino po studijama o piscima srpskog romantizma.

Vulovićev kritički metod bio je nov i originalan: on ne sudi o delu po nekim unapred postavljenim pravilima, nego po utisku koji književno delo ostavlja na njega — to je bila impresionistička kritika pre impresionizma. On je protiv dogmatizma: ne traži od dela usklađenost sa poetičkim pravilima, nego književnu lepotu. Njegovo izlaganje je emotivno, živo i zanimljivo; prati nastajanje dela i piščev život; sadržinu dela objašnjava činjenicama iz piščevog života — u osnovi to je biografska kritika. Svoj kritički metod nazivao je "prirodnom" kritikom.

Njegova je zasluga što je stvorio književnu kritiku kod Srba i zasnovao istoriju književnosti kao nauku. Njegova je zasluga što je književnu kritiku odvojio od filologije i filološke kritike. Spada u red naših najboljih kritičara. Bio je "najknjiževniji pisac svoga doba". (Jovan Skerlić)

Dela: Đura Jakšić, pesnik i slikar (1875), Umetnička pripovetka u najnovijoj srpskoj književnosti (1880), Iz stare srpske književnosti (1885), Njegoš, pesnik srpski (1887), Branko Radičević I — II (1889, 1890), Srpske čitanke (1874, 1875), — izvrsne antologije srpske književnosti iz kojih je književno obrazovanje sticalo nekoliko generacija.

Izvor;riznicasrpska