Tema: Simeon Sima Milutinovic

Simeon Sima Milutinović Sarajlija (1791—1847)

(Sarajevo, 03.10.1791 — Beograd, 30.12.1847)

Ko bi u burnim danima borbe za narodno oslobođenje a u časovima odmora sreo na beogradskim ulicama mladoga čoveka, malo većeg od srednjeg uzrasta, stasita i koštunjava, bela lica i snažnih prsiju, sa širokim plećimai razvijenim mišicama, visokog i vedrog čela — taj bi sreo Simu Milutinovića, čoveka čiji je lik bio pun izraza i odlučnosti. A daje, drugom prilikom, ko prišao i zakucao na vratima jedne skromne kućice staroga Beograda, taj bi ušao u sobu, gde radi raskomoćen, gologlav i bosonog čovek, koji bi češće ustajao od pisaćeg stola, pa bi brzim koracima išao po sobi, dižući rukom kosu u vis i opet prilazeći stolu da pribeleži ono što je smislio. To bejaše Sima Milutinović u radu, u početku svoga književničkoga delanja.

Taj neobični Srbin rođen je u Sarajevu 3. oktobra 1791. od roditelja, Milutina i Anđelije. Naskoro po njegovu rođenju nevolja mu nagna roditelj s da beže i da se seljakaju, dok ne dođoše do Beograda. Školovanje započe Sima u Beogradu, a produži ga u Segedinu i Karlovcima — ali škola ne douči, već se, ostavljen sebi, produži samoučki obrazovati. Za uspešnu trgovinu po svima srpskim krajevima bejaše tada veoma potrebno znanje novo-grčkoga jezika. Stoga i Sima poče u Zemunu učiti grčki, a naskoro po tom stavi na probu svoj dar trgovački, krenuvši se lađom uz Dunav. I ako imađaše uspeha, ipak ne osta trgovac, niti je on bio samo na to upućen. Zato pređe u, već oslobođeni, Beograd, gde septembra 1808. postane pisar senatski.

U to doba pada i prva ljubav njegova. Ali on i tu bejaše pesnik: Sima se zaljubi u mladu Turkinju Fatimu. On je i dotle pevao, a tada je, verovatno, zazujala na liri njegovoj i žica mekše lirike ljubavne. Tih pesama danas nemamo, ali se valja preneti u doba mladosti i zdravlja Simina, u vreme sreće i oduševljenja, pa će se bez ustezanja moći pristati na to, da je neki slučaj morao uništiti ove rane, ali možda i najlepše, priloge lirike njegove. Godine 1813. Simaje držao predavanja u ondašnjoj Velikoj Školi beogradskoj. Ta kobna godina bejaše i za Simu preteška: pored otadžbine on izgubi i ljubav — svoju Fatimu, koja pogibe pri padu Beograda.

Septembra 22. pređe Sima u Zemun, a odatle, tražeći izbegle roditelje, ode preko Pančeva u Arad, pa onda u Beč, gde izradi da se nekoliko srpskih vojvoda, koji su u Aradu bili bačeni u tamnicu, oproste okova. Iz Beča se krene preko Hrvatske u Dalmaciju, a za tim preko Grahova stigne u Sarajevo. S proleća 1814. vidimo ga u manastiru Blagoveštenju u Srbiji, kad piše molbu ruskom i turskom caru za spas Srbije, za koju se nedavno borio i oružjem u četi čuvenoga Zeke Bulju-baše na Drini.

U oslobođenoj Srbiji Sima posta pisar kod Gospodara Jovana Obrenovića, odakle docnije pređe za pisara poznate Parodne Kancelarije u Beogradu. Ali nitu ne osta dugo. Juna 1816. pođe niz Dunav, da u Vlaškoj traži roditelje. Na putu se razmimoiđe s ocem, te ostane u Vidinu, gde je imao romantičnih, i milih i teških, dana, dok se 1818. opet ne vrati u Srbiju, da 1819. pođe ponovo do Kišinjeva u Besarabiji, gde ostane do 1825, dobivajući i sam, kao i ostali emigranti srpski, pomoć od cara Aleksandra I. Pomenom ovoga doba već zalazimo u dane poznatijeg književnog rada Simina.

U Vidinu je zamislio i napisao prvo veće delo svoje "Trojesestarstvo", a iz toga su mu doba i najlepše lirske pesme. U Kišinjevu se, pak, družaše s ratnicima iz Srbije, te mu njihovi razgovori raspalšvahu maštu izazivajući ga na novo pevanje. On sam kazuje kako se tada samo "spustio u mlogotravnu luku, đe sam... lepši i mirisom ljupčiji cvijetak uskinuo i u kitu ga stavio". Tako je postalo njzjveće i najčuvenije delo njegovo "Srbijanka", u kojoj opeva tek minule borbe za oslobođenje Srbije. U drugoj polovini 1825. pođe Sima u Lajpcig, gde naštampa pomenuto delo u četiri sveske.

Život Simin u Lajpcigu bejaše pravo književničko živovanje. On dođe u dodir, lično ili preko pisama, s učenim književnicima nemačkim, koji se nadmetahu u divljenju srpskoj narodnoj poeziji štoje Vuk nedavno bejaše pred svet izneo. Sima bejaše čedo toga junačkog i u pevanju prvog naroda, a uz to i sam pesnik. To ga preporuči svima, i njemu ukazivahu razne počasti književničke. Naučnici i književnici: Grim i Herder, poeta Uland, oduševljena prevodnica srpskih narodnih pesama Talfi, kao i drugi prevodilac Gerhard, i prvak pred svima Gete — bejahu prijatelji i poznanici Simini. Sima pomože da se, i onako krasno, interesovanje za narod naš u Nemaca razvije još više.

Pošto naštampa u Budimu 1827. novo poetsko delo "Zoricu", Sima ode u Crnu Goru, gde provede na Cetinju sve do smrti vladike Petra I i do stupanja Petra II, kome je pre toga bio učitelj i vaspitač. O načinu ovog nastavničkog rada Simina poznate su nekolike anegdote, koje obeležavaju Simu kao čoveka i tu osobenoga. Iz toga je doba njegova tragedija "Obilić", drugi dramski pokušaj "Dika Crnogorska", i još nekoliki poetski radovi koji su zagubljeni. Tada je skupljao i narodne pesme koje su izišle docnije u dva izdanja, a malo docnije otpočne izradu "Istorije Crne Gore".

U leto 1831. Sima dođe u Srbiju, gde je bio u različitim službama, pa je pratio i Kneza na njegovu putu u Carigrad. Osem svega Sima dobi i dužnostistoriografanarodnog, a 11. februara 1835. izdade mu se i objava da mu vlasti budu na pomoći pri skupljanju građe za istoriju srpskoga ustanka. Toga radi Sima proputova po Srbiji, a za tim po prikupljenoj građi izradi "Istoriju Srbije 1813.—1815", pas kraja 1836. pođe u Lajpcig daje tamo štampa.

U Lajpcigu provede Sima najveći deo 1837. godine. Tu naštampa, odavno napisano, "Trojesestarstvo", "Obilića", novo izdanje narodnih pesama i "Istoriju Srbije". U novembru 1837. Sima pođe iz Lajpciga natrag. Na tome putu pohodi Prag gde probuđena svest narodna uzimaše sve više maha. Odatle se preko Beča krene u Peštu. Ovde i u Budimu proveo je, s malim prekidom, do leta 1839. Za vreme ovoga svoga bavljenja u Pešti i Budimu Sima bejaše osobiti predmet poštovanja i pažnje ne samo od strane Srba već i svih drugih Slovena. U to doba pada i oduševljenje srpske omladine, koja Simu 1839. s proleća krunisa, u brdima budimskim, vencem lavrovim u znak narodnoga priznanja. Ali pored lavrova Sima stavi tada na glavu i bračni venac: on se oženi Marijom Popovićevom, "Punktatorkom" — koja je bolje od svih umela tumačiti njegovu "Srbijanku".

U drugoj polovini maja 1839. Sima siđe sa svojom mladom u Beograd, gde se stalno nastani, dobivajući od tada pa do smrti različite službe državne, s prekidom od godine dana koju je, kao politički nezadovoljenik, proveo u Vidinu.

Osem mnogobrojnih članaka i sitnijih, većinom političko-partiskih pesama Sima naštampa 1844. "Trojebratstvo", poslednje zasebno poetsko delo svoje.

Među tim se približavahu znameniti događaji koji pred kraj prve polovine ovoga veka dadoše silan podstak narodnome kretanju i slobodoumlju. Sima je je dnako bio u borbi političkoj, književnoj, čiiovničkoj, i u materijalnim neprilikama. Pokretu ilirskom postade odlučan protivnik, ustajući naročito protiv izveštačenoga imena ilirskoga.

Pretposlednje godine svoga života, 1846, Sima pođe na daleki put. Ondašnja mu vlada srpska poveri da odvede do Kijeva šest pitomaca za bogoslovske nauke. Oni udariše lađom do Odese, a odatle na dvojim kolima do Kijeva. Tu ostavi pitomce, pa se onda sam na svoju odgovornost uputi u Moskvu, a odatle i u Petrograd. Tek posle pet meseci stiže natrag u Beograd. O tome putovanju ima zanimljivih anegdota, ali je najvažnije pomenuti, da je Sima sam opisao taj put u pismima, štampanim iduće godine u "Srpskim Novinama". Štampano je svega deset pisama, i sva su odlična po zanimljivosti pričanja i bogata faktima. On se sastajao sa Bođanskim, Srežnjevskim, Pogodinom i drugima; video je oriđinal Križanićeve Gramatike i njegove "Istorije Slovena" i t. d. U jedanaestom pismu, koje je ostalo u rukopisu po smrti mu, nalazimo i ova lepa kazivanja: "U istom gradu (Petrogradu) vidio sam jednoga činovnika i zreloga muža, da on u jednoj kutijici čuva, kao časno drevo ili drugu koju svetinju, jedan komadić ogorela drveta od očine mu kuće slemena, što mu je iz svega očinstva i porodice preteklo od Bonapartovoga bogomrskoga na Rusiju napadenija, i to, kada god otvori i pogleda zalije ga i suzama, kakoje i preda mnom učinio, i to s ovima iskrsnim rečima: "Ovo je moja svetinja i amanet Božiji..." Mene je to zaista tronulo tako, pa sam i ja onda plak'o, i ovo sad pišući suzom umilenja orošeno porosio, diveći se i blagodareći Boga, da se ovo najčestitije čuvstvo otečestvoljubija i do najmanji znatnosti prostire i doseže, zavideći mu pri tome, što ja iz padenije Srbije u 1813. letu ni onoliko od moje prilične kuće i očevine spasti i sačuvati mogao, nijesam".

Sima bejaše već znatno oboleo i, ni inače nigda bogat, osiroteo. Da bi popravio svoje materijalno stanje, kušao je u različitim preduzećima, a sve bez sreće. Gotovo cele 1847. bolovaše, a početkom decembra pade u postelju; trideseti dan toga meseca bejaše dan smrti njegove.

Andra Gavrilović Znameniti Srbi XIX veka

riznicasrpska

Iz zivota Sime Milutinovica

Sima Milutinović Sarajlija (Sarajevo, 3. oktobar 1791. — Beograd, 30. decembar 1847.), srpski pesnik i Njegošev učitelj. U društvu beogradskih književnih ljudi u početku druge polovine XIX veka Sima je bio pretpostavljan Gunduliću dok je Gete o njemu napisao dve stranice pohvala.



Rođen je u trgovačkoj porodici u Sarajevu, gde su mu roditelji došli iz Srbije. Otac Simin, rodom je iz sela Rožanstva, u užičkom okrugu, pa je zbog čume prebegao u Sarajevo, gde se oženio Anđelijom Srdanovićevom, čuvenom sarajevskom lepoticom, o čijoj krasoti narodni pevači sačuvaše spomen za punu stotinu godina. Kad Milutina i po drugi put pogodi čuma, mali Sima ne imađaše ni dve godine. Begunci tražiše skloništa na dva mesta u Bosni, pa onda odoše u Brod, za tim u Zemun. U Zemunu, on je počeo učiti, ali nije završio ništa od toga. Nemirna i nesređena duha, Sima je prošao kroz mnoga zanimanja, a obišao je i mnoge krajeve od Vidina do Lajpciga, od Besarabije do Crne Gore. Sima je bio pisar u Pravitelstvujuščem sovjetu, u manastiru Blagoveštenju i kod ustaničkih vojvoda. Učestvuje u ustanku protiv Turaka u četi "golaća". Odlazi u Besarabiju da vidi izbegle roditelje, a potom u Nemačku, gde sluša filozofiju, čini poznanstva sa uglednim nemačkim književnicima, s Geteom nz primer, i tom prilikom štampa svoj ep Serbijanku. Po povratku postaje vaspitač Njegošev na Cetinju, a docnije carinik, policajac, sekretar ministarstva i član apelacije. Bavio se pisanjem stihova, politikom, istoriografijom, lingvistikom, osnivanjem pivare i "vodolečilišta".

Umro je u Beogradu. Sahranjen je na groblju kod današnje Crkve svetog Marka, grob mu je bio brzo zaboravljen. Mnogo godina kasnije na osnovu nekih skica i položaja njegovog groba u odnosu na Vozarovićev koji je imao nadgrobni spomenik do 1927. kada je staro beogradsko groblje prekopano, pronađeno je telo Sime Milutinovića i položeno u porodičnu grobnicu Milutinovića na Novom groblju. Njegove kosti su nedvosmisleno raspoznate na osnovu telesnih osobenosti (visina, oblik donje vilice) ali i predmeta koji su uz njegovo telo bili položeni (ikona svetog Srđa koju je doneo iz Moskve i koja mu je po njegovoj želji metnuta na grudi). [1] Njegov sin je Dragutin Dragiša Milutinović, inženjer, arhitekt i istoričar srpske umetnosti.

Dela Sime Milutinovica



Serbijanka (epski spev, najbolje i najveće njegovo delo);
Trojebratstvo i Trojesestarstvo, epske pesme;
Dika crnogorska, drama iz istorije Crne Gore;
Tragedija Obilić, jedna zbirka lirskih pesama;
Istorija Srbije (istorijski spis), koja obuhvata samo vreme od 1813—1815, i
Istorija Crne Gore (istorijski spis), od davnih do novijeg vremena.



Najbolje i najveće njegovo delo je epski spev Serbijanka. Druga važnija dela su: Trojebratstvo i Trojesestarstvo, epske pesme; Dika crnogorska, drama iz istorije Crne Gore, tragedija Obilić, jedna zbirka lirskih pesama i dva istorijska spisa: Istorija Srbije, koja obuhvata samo vreme od 1813—1815, i Istorija Crne Gore od davnih do novijeg vremena.

Kao obožavatelj grčke kulture i Homera, a uz to i odličan poznavalac narodne poezije, Milutinović je hteo da svojom "Serbijankom" napiše Ilijadu Prvog i Drugog srpskog ustanka. On je lično učestvovao u oba ustanka, poznavao skoro sve narodne vođe i kasnije u Besarabiji mnogo štošta beležio po kazivanju izbeglica više hroničarski i bez neke logičke veze. Celu tu građu on je prelio u veliki niz epskih pesama o važnijim događajima i ljudima iz oba ustanka.

Njegove kraće pesme većinom su političke i prigodne: ustavo-braniteljske pesme, dinastičke ode i stihovane brošure, koje su mogle zadovoljiti potrebe svoga doba, ali koje nemaju naročite književne vrednosti. Tragedija „Obilić“ je jedan od najranijih pokušaja da se dramatizuje kosovska tragedija, a "Dika crnogorska" je niz dramatisanih epizoda iz Crna crnogorske istorije od Kosova do vladike Danila. Za složenu dramsku kompoziciju imao je manje smisla nego za ep, a uz to nije imao uzora u našoj književnosti, niti je poznavao dovoljno stranu dramu. Kao istoričar, Sima Milutinović nije strogo naučan i kritički duh, već piše na osnovi predanja, narodne pesme i ličnog iskustva.

Milutinović je najplodniji i najraznovrsniji srpski pisac svoje generacije, potstrekač Njegoševa talenta i posle Vuka najbolji poznavalac naše narodne poezije. On je bio snažan i intuitivan duh. Sam Njegoš mu je priznao "silni polet". U njegovim delima ima, mestimično, snažnog i iskrenog lirizma, smelih i uzvišenih misli, ali ima i nameštenog patosa, nastranih i nerazumljivih ideja. U doba književnog diletantizma, kada je srpska književnost tek pošla za velikim klasičnim uzorima i kada se književni jezik tek počeo da uobličava, Milutinović pokušava da piše istorijski ep i dramu i daje nekoliko dobrih istorijskih dela. Ali on je bio nesređen duh i sujetan talent, jedan od onih "divljih genija" koji nemaju upornosti i vedrine da u mučnoj borbi za izraz dođu do jasnosti i jednostavnosti. Za tako veliki pothvat: da kroz najveće ličnosti našeg naroda, Obilića i Karađorđa, pesnički uobliči čežnje i ideale nacije, njegov talent nije bio u svemu dorastao, niti je izražaj bio savladan. Svojim velikim rodoljubljem, snažnim temperamentom i originalnošću, Milutinović je svojim savremenicima davao iluziju "bogom datog pesnika". On nije zaslužio pohvale koje su mu romantičari činili, ali nije zaslužio ni odveć oštro potcenjivanje od strane realističke škole, koja je o njemu pisala sa potcenjivanjem.

Sarajlija je po Evropi sretao znamenite ljude i pesnike, a zna se da se u Nemačkoj upoznao sa Krugom, Gerhardom, Jakovom Grimom, Ulandom, čak i sa Geteom. I Gete, osetivši da se pojavljuje jedna drukčija književnost i jedan zaboravljen narod napisao je čitave dve stranice pohvala Simi Milutinoviću-Sarajliji, malom pesniku iz velike narodne poezije i ne manje bune. A to znači mnogo: Sarajlija kao Njegošev učitelj okreće mu pogled i u svetsku poeziju i svetsku misao.


LITERATURA

Prof. Andra Gavrilović, Istorija srpske i hrvatske književnosti. Beograd, 1910 godine.
Prepravljeno u odnosu na nepoznati izvor.
Tanja Popović, Poslednje Sarajlijino delo — o Tragediji Vožda Karađorđa, Beograd, 1992.

Wikipedia

PESNIŠTVO: OD KLASICIZMA KA ROMANTIZMU


Kao i Vuk Karadžić, iz ustanka je proizašao i bio njegov pesnik i istoričar Sima Milutinović (1791-1847), koji je po rodnom Sarajevu sebe nazivao Sarajlija. U životu nemiran duh, lutalica, svaštar, radoznao ali neistrajan, Milutinović je ostavio obimno i raznovrsno delo: veliki epski spev u četiri knjige Serbijanka (1826), više epskih pesama, dramska dela Dika crnogorska, Obilić, lirske pesme, kosmičke spevove, zbirku narodnih pesama Pjevanija crnogorska i hercegovačka, istorijske spise i druge radove. Po vrednosti je neujednačen. Njegovo najveće delo Serbijanka, samo je stihovana hronika ustanka, koja na momente blesne istinskom poezijom, a tada se u njenim desetercima oseti dah njegoševske heroike i gnomičnosti. On uz to piše zamršenim jezikom, punim kovanica, koje savremenici ni uz najbolju volju nisu mogli uvek razumeti. Po duhu romantik, nosilac epske deseteračke tradicije i ustaničke heroike, on se, naročito u poznijim delima, poveo za klasicističkom modom tadašnjeg srpskog pesništva, što je samo povećalo stilsku konfuziju njegova dela.

Najznačajniji deo Milutinovićeva književnog opusa čine lirske pesme, naročito one koje je ispevao na početku svoga rada, poznate pod nazivom "vidinske pesme". I po izrazu i po osećanjima one predstavljaju novinu u srpskoj poeziji, to su prve naše romantičarske pesme, nastale u pomalo romantičnim okolnostima kada je pesnik lutalica boravio u Vidinu (1816), čuvajući bostan u bašti nekakva Turčina. Pisano gotovo čistim narodnim jezikom, s malo ili nimalo neologizama i crkvenoslovenizama, stihom koji proizilazi iz prozodije narodne poezije, vidinske pesme nisu ipak oponašanje narodnih pesama, nego izraz samosvojnog pesnika, prvi naš pokušaj da se stvori pesnička sinteza narodne i umetničke poezije, domaćih i stranih elemenata, antičke i slovenske mitologije. Ljubavne pesme sasvim su neuobičajene za našu tadašnju poeziju, ne samo u jeziku i ritmu nego i po osećanjima u mislima (Milo ropstvo, Razvrat, Ljubav je život, Nepoznatoj i dr.). U idiličnu tišinu zemnog raja, kojim su se oduševljavali Dositej i drugi naši sentimentalistički pisci, Milutinović je uneo oporu i razornu strast. Ona ispunjava pesnikovo srce do kraja, pobuđujući radost i tugu istovremeno, uzvišene polete i padanje u ništa. Obuzet ognjem ljubavi, pesnik zaboravlja sve drugo, slavu, junaštvo, lepotu prirode, a kao jedina uteha ostalo mu je vino. Ljubav je "milo ropstvo" ali i "zemni raj", izvan koga nema ničeg vrednog čemu bi čovek težio. Milutinovićeve kosmičke pesme iz vidinskog perioda donose originalnu pesničku interpretaciju drevnih mitoloških predstava i filosofskih učenja o postanju i ustrojstvu svemira, o čovekovom položaju u njemu, o odnosu duhovnog i materijalnog, delova i celine, čoveka i boga. U njima susrećemo misli i slike koje će kasnije razviti Njegoš u svojim kosmičkim pesmama i spevu Luča mikrokozma.

Pesnik nejednake vrednosti, Milutinović daleko nadilazi sve što je do tada učinjeno u srpskoj umetničkoj poeziji. Po žanrovskoj i tematskoj raznovrsnosti on je prvi u nizu naših značajnih nacionalnih pesnika 19. veka, prethodnik ne samo svog učenika Njegoša, na koga je izvršio ogroman uticaj, nego na posredan način i Branka, Zmaja i Laze Kostića. On je uz to prvi u nizu eksperimentatora srpskog pesničkog jezika, začetnik jedne tradicije koja ni do danas nije presahla.

Jovan Deretić: Kratka istorija srpske književnosti

Pjesnik koji se rvao s jezikom


Sarajlija je bio plodan pisac, pjesnik, istoriograf, pisac drama, sakupljač narodnih umotvorina. Iako svestrane umjetničke djelatnosti, najviše je ostao upamćen kao pjesnik koji se rve s jezikom i to takav da ga je teško svrstati u bilo kakve klasifikacije. Bio je prvi pjesnik srpskog romantizma i jedini naš pjesnik koji je postao poznatiji zbog svojih sjajnih učenika, sljedbenika i podražavatelja nego zbog svog djela. Malo ko od onih koji su slušali o njemu zna stihove koje je pisao, ali gotovo svi su saznali o njegovoj nesvakidašnjoj naravi, odnosu prema životu i ljudima

piše: Anja Jeftić


Jedna od najčudnijih pjesničkih pojava u istoriji srpske književnosti bio je Sima Milutinović Sarajlija, koji bi i, da nije postao pjesnik, ostao poznat kao svestrana, ali i tajnovita ličnost ustaničke i postustaničke epohe. Mnoga su imena i nadimci koje je dobijao i kojima je sebe za života predstavljao: Srbo Srbović, Simeun Milutinov, Čubro-Čojković Crnogorac, Č.Č.Č. Exautidus, Simša M. Sirotan itd., kao što su i mnoga zanimanja kojima se bavio. Bio je: učitelj, pjesnik, diplomata, prevodilac, pekar, sekretar, zemljoradnik, hajduk i još mnogo više. Kao što je mijenjao zanimanja kojima se bavio, tako je i putovao i živio na različitim mjestima, nigdje ne nalazeći svoje stalno stanište. Malo ko od onih koji su slušali o njemu zna stihove koje je pisao, ali gotovo svi su saznali o njegovoj nesvakidašnjoj naravi, odnosu prema životu i ljudima. Srpskom jeziku je podario sijaset novih riječi, od kojih su neke i danas u živoj upotrebi. Bio je jedini naš pjesnik koji je postao poznatiji zbog svojih sjajnih učenika, sljedbenika i podražavatelja nego zbog svog djela. A među onima koje je on učio i na koje je uticao bili su: Petar II Petrović Njegoš, Branko Radičević, Đura Jakšić, Laza Kostić i drugi, sve do Momčila Nastasijevića i Stanislava Vinavera. Kako je jedan savremeni pjesnik rekao za njega: "Kao da je toliko imena promenio da bi saznao kako se zove, putovao da bi utvrdio ko je i odakle je, a zanimanja menjao ne bi li uvideo šta je. Nije bio odnekud nego odasvud, a želeći da bude sve i svačiji, postao niko i pogotovo ničiji".

ŽIVOT S. M. SARAJLIJE


Sima Milutinović je bio rodom iz Sarajeva, od oca trgovca porijeklom iz Užica. Iz Sarajeva su otišli još za vremena njegovog ranog djetinjstva bježeći od kuge. Školovanje mu je bilo burno i na različitim mjestima: u Zemunu , Segedinu i Sremskim Karlovcima, odakle su ga izbacili zbog buntovništva, da bi on nastavio učiti kod nekog privatnog učitelja, Grka. Na koncu napušta školovanje i odlazi u ustaničku Srbiju, gdje se bavi različitim zanimanjima. Njegovo jednom otpočeto životno putovanje više se nije okončavalo. Jedno vrijeme boravi u Vidinu, odlazi u Rusiju, odatle u Njemačku, opet u Srbiju, pa u Crnu Goru. Sve vrijeme piše, pravi istoriografske bilješke, uči jezike: Okrom materinskoga jezika znao je ruski, bugarski, ponešto nemački, grčki i latinski, a podobro mađarski i turski. Sama činjenica što je bio poliglota u vremenima kada u Srbiji jedva da je bilo obrazovanih ljudi, a škola još manje — dovoljna je da ga istorija pamti. Oženio se Srpkinjom iz Budima Marijom, koja je, prije nego što ga je upoznala, bila veliki poštovalac i proučavalac njegovog rada. U Crnoj Gori je proboravio nekoliko godina, živeći na Cetinju kod vladike Petra i bivajući učitelj vladičinom sinovcu Radu, budućem Petru II Petroviću Njegošu, i nekolicini njegovih prijatelja. Iako je bio enciklopedijski obrazovan, u životu je bio često krajnje nepraktičan. Tako je, recimo, došavši u kamenitu i malo plodnu Crnu Goru imao zamisao da jedan komad zemljišta iskoristi što može bolje i za jednu godinu dobije tri prinosa. Ozbiljno je odlučio da zamisao sprovede u djelo, pa je najdublje u zemlju prvo posadio krompir, potom iznad njega red pasulja, a povrh pasulja kukuruz, očekujući da će to jedno za drugim nicati kad mu bude vrijeme. Naravno, ne bijaše ništa od toga i to zemljište od svih sjemena ništa nije rodilo, ali je zato podsmješljivim Crnogorcima donijelo mnogo smijeha. Njegov govor, jelo, piće, odelo, lečenje, ekonomija i sav njegov život beše sama poezija, bilježi Ljubomir Nenadović. Uobraženje bilo mu je hitro i odveć živo. Misli su mu bile kao talasi na moru. U jednoj pameti nije se mogao obuti. Ako se s kim porečka ili ga kogod uvredi, posle pet minuta on je to već zaboravio. Nije mogao živeti bez društva i razgovora, a pritom je ljubio samoću. Entuzijazma, kreativnosti i životne enregije nikada mu nije manjkalo. Na novac nije bio lakom — kad ga je imao, poklanjao ga je kome je stigao, ne tražeći ništa da mu se vrati ni nadoknadi. Upokojio se 1847. godine u Beogradu, gdje je posljednje godine života proveo kao sekretar Ministarstva prosvjete — mnogi istoričari kažu kao siromah i ubogi.

KNJIŽEVNI RAD S. M. SARAJLIJE


Sarajlija je bio plodan pisac, pjesnik, istoriograf, pisac drama, sakupljač narodnih umotvorina. Iako svestrane umjetničke djelatnosti, najviše je ostao upamćen kao pjesnik i to takav da ga je teško svrstati u bilo kakve klasifikacije, jer ne podliježe nijednoj od njih. Bio je, uslovno rečeno, prvi pjesnik srpskog romantizma, donekle sljedbenik Vukov u borbi za pravopis i narodni jezik, ali sa toliko specifičnim jezičkim izrazom kakav se nije pojavio ni prije ni poslije u srpskoj književnosti. Prvi put je pred književnu javnost Sarajlija izašao sa kratkom pjesmom "Srpska moma", koja glasi: Srpska moma, /Il' je doma, /Ili kod ovaca, /Radeć' pjeva /Kao ševa /Milom svojeg srca. /O sviranjem /Il' igranjem /Odgovor joj daje, /Da je tima /Ljubve čin'ma /Za sebe obaje.

Pjevao je o srpskom ustanku protiv Turaka, o ljubavi, ljudima i "kosmosu". Svoje pjesme je često tkao od riječi koje je sam izmišljao, a sintaksu i prirodan raspored riječi u rečenici srpskog jezika prekrajao je po svom ukusu i tako često dovodio u pitanje smisao onoga o čemu je pjevao. Tome se može pridodati činjenica da je često o događajima o kojima je pjevao govorio samo u aluziji, koje su njegovim savremenicima sigurno bile jasne, ali današnjem čitaocu su takvi stihovi neprozirni. Tako on, recimo, pjeva: Agarjana iznenadnost pučna /Zabrklošću prenadmjena gonbe /Po namjeri prodirala skrozi; /Lihosilno drvlje i kamenje /Sunovratce premetala svuda, /A u samo zapolnoćje uma.

Stvarao je nove riječi, kao što su: razmoždavče, stijen, pogovjeti, umiralče, svepodnožja, onokćen, nagromadno, nutrost itd. i pravio kalambure od starih srpskih i ruskih riječi. Izvodio je sopstvenu etimologiju, pa govoreći o Kraljeviću Marku veli da: Ime Marko znači, Tko mari, ili mariko, i može — za čim pođe. Bez krepke volje nejma bolje; a za muhamedanstvo-islam veli da je vjera sladostrašća, po samom imenu njenog proroka: Muhamed, što znači muha koja je sletjela na med. Imao je čudan, gotovo podvižnički odnos prema radu — svoju dramu o Milošu Obiliću je napisao dok je osam dana boravio sam u nekoj seoskoj kolibi, ništa ne jedući, samo pišući sve vrijeme. Najpoznatije djelo Sime Milutinovića Sarajlije je "Srbijanka". To su četiri toma epske poezije gdje je on pokušao da stvori epopeju o oslobođenju Srbije i Crne Gore, a po uzoru na drevni Homerov spjev "Ilijadu". Tako je i prvobitno ime spjeva bilo — "Srbijada". Povezujući junaštvo antičkih junaka sa srpskim ustanicima htio je da pokaže kako je ono još uvijek živo u hrabrom srpskom narodu. Pretpostavlja se da je spjev pisao u dogov o ru sa Vukom Karadžićem, koji je ustaničku istoriju bilježio u svojim proznim djelima.

SARAJLIJA U CRNOJ GORI


Sarajlijinom duhu nijedna zemlja nije više odgovarala od Crne Gore iz prve polovine 19. vijeka. U to doba, veli Lj. Nenadović, jedan stran, neobičan čovek banu na Cetinje. Po dugačkom kaputu opasao se hercegovačkim pojasom, da mu ne reknu Crnogorci: ide raspojas kao lacmanin; povrh širokih pantalona skopčao dokolenice, da ne reknu: gaće mu se po zemlji vuku; za pojas zadenuo mali nož, da mu ne reknu: ide kao ženetina (bez oružja). Koga god je Crnogorca sreo na putu od Kotora do Cetinja, poljubio ga je u čelo. Crnogorci su se okretali za njim i govorili: Ovakvi čovjek još nigda nije dolazio u naše planine. Obrazovan i upoznat sa savremenim svjetskim zbivanjima, on je Crnogorcima bio pravo otkrovenje — događaji koji su u svijetu već bili stare vijesti, za njih su bili novost. A kako je on bio i "hodajuća enciklopedija", rado su se okupljali oko njega da im priča o srpskoj prošlosti i istoriji drugih naroda, o dalekim i stranim zemljama i ono što je o njima čuo ili sam doživio. Učeći i vaspitavajući budućeg vladiku Njegoša i njegove drugove, pričao im je o junacima iz starog vremena, kao da su juče živeli, kao da se s njima lično poznavao. Učenici njegovi rado su ga slušali. On je bio njihov drug i prijatelj. Gusle, pesme, gađanje iz pušaka bile su njihove zajedničke zabave. Zajedno su sa svojim učiteljem trčali, skakali, bacali kamena s ramena i rvali se. Ta to su bile spartanske igre, koje krepe duh i telo, koje uzdižu junaštvo. Glas njegovog imena išao je daleko pred njim, svud su mu u sretanje ruke širili, kako piše Nenadović. On je pjevao i opjevavao bojeve i junake, a bio je došao u "zemlju od bojeva i junaka".

LJUBAV JE ŽIVOT


Sladak ti je i šećer,
Još je slađi mili život,
Najslađa l' je vjerna ljubav,
Najmilij' su njeni časi.

Rajski dnevi njom nam sjaju,
Mladost našu, v'jeka cvijet,
Premiris'ma začinja nam:
Bez nje, slatke, život bljutak.

Poluživ je bez nje smrtni,
Srce naše sjem nje kami,
Samo l' krvcom prosto kreće,
Kano vjetar vitim borom:

Nejma sile ni miline,
Nejma misli niti volje,
Što se nađu u zenicam'
Il' na licu mile svoje!

Mladu biti a ne ljubit,
Bolje nam se ne porodit.
Solomona mudrosti nam
Ljubve silom podaju se.

Nit' se igda draže plače
Za mlijekom mile majke,
Neg' se pjeva na kriocu
Milokrvne ljubovnice.

Slađa l' rána ni nebesna,
Nego milost belih dojki,
Neg' li budna uspavljivat. —
Ljubimo se dok smo mladi,

Spominj'mo se u starosti
Da smo i mi uživali
Bogom dani pravi život! —
Tad se u grob rado leže.

Vječna radost, višnji život,
Sva l' anđelska čekaju nas,
Mloge oči i krioca.
Pored Boga spodoblja se

Ali ciglo prȁvo zvani
Mladih šćeri i sinova,
Sveta izvor, mili otac,
Radosti li činilica...

1817.

MILO ROPSTVO
(ZEMNI RAJ)


Živi oganj tugu moju raspali,
Glas iz mene kukavice izmami,
Dosadašnju m' k slavi volju ugasi:
Danica mi veće srcu ne sjaje,
Ne pjeva mi rajski slavuj dušici.
Javor grane neka širi kome zna —
Mjesta meni ni pod njime ne ima,
A kamo li uvrh bora zelena.
Lastavica, slavi-tica, drugoga
Neka djela pjesmom javlja svijetu,
Nek se glava drugog diči zvjezdicam',
Grdna smrca nek se kiti kime će:
Moje prsi zauzeo Koledo,
Smjeđu kosu raspaunô Vinko mi,
Ljubica mi draži krvcu ispila,
Roba sebi zadobila vječnoga.
Junačke mi ostrigla je brkove:
Njoj ti živim, njoj ću mrijet sobom svim
Talog vinka biti će mi pokrovom,
Štirkinje li bela dojka uzglavak
Raj našavši, što će meni para-raj?
Ah!
Rujno vince i ljubavna strelico,
Vami s' jedva svjetske brige izbavi,
Vaša radost mnome pjeva mahnito.
Još me samo ovjenčite očicam' —
To je slava nemarnome za bolje:
Kad lastarom loza svojim uvehne,
Odmah slava poklonika iščezne: —
Što li će mi, kad me veće nestane!