Tema: Slobodan Jovanovic

Slobodan Jovanović

(Novi Sad, 03.12 1869 — London, 12.12.1958)

Slobodan Jovanović (1869—1958) je bio predsednik i potpredsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije u izbeglištvu, potpredsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije (od 27. marta 1941), predsednik Srpske kraljevske akademije, rektor Beogradskog univerziteta profesor javnog prava i dekan Pravnog fakulteta u Beogradu, pravnik, istoričar, književnik.


BIOGRAFIJA

Rođen je 3. decembra 1869. u Novom Sadu, od oca Vladimira Jovanovića i majke Jelene. Od sredine 1872. njegova porodica živi u Beogradu. 1879. polazi u Prvu beogradsku gimnaziju, tada sedmorazrednu i smeštenu u levom krilu Kapetan-Mišinog zdanja. Godine 1886. završio je Prvu mušku gimnaziju u Beograd. Posle boravka u Minhenu (1886/87.) i Cirihu od 1. aprila 1890. studirao je prava u Ženevi, Švajcarska, kao državni stipendista Kraljevine Srbije. Potom je izučavanje prava nastavio 1891. godine na Slobodnoj školi političkih nauka u Parizu. Naredne godine, 1892., se vraća u Srbiju gde dobija prvu državnu službu, radi kao pisar u Ministarstvu inostranih dela u Beogradu. Slobodan je 1893. upućen za atašea u srpsko poslanstvo u Carigradu, Osmansko carstvo, gde ostaje do 1894. Na ovom položaju radio je na poboljšanju položaja Srba u Turskoj. Po povratku u Beograd 1894. zbog poznavanje situacije u Turskoj postavljen je u Prosvetno odeljenje Ministarstvo inostranih dela, koje se bavilo srpskom propagandom (školskim i crkvenim stvarima) u Makedoniji. Slobodan objavljuje 1895. godine delo o državnom i javnom pravu pod nazivom "O društvenom ugovoru", gde izlaže ideje savremenog liberalizma, nastalim u 18. veku u dobu prosvećenosti. Slobodan je 1894. počeo da objavljuje članke u konzervativnom listu "Red", naredne, 1895. godine počinje da piše članke u "Srpskom pregledu", a 1896. u mostarskoj "Zori". Godine 1997. Slobodan je izabran za vanrednog profesora na Pravnom fakultetu Velike škole u Beogradu. Iste godine objavljuje delo "O suverenosti". Godine 1899. objavljuje delo pod nazivom "O dvodomnom sistemu". U ovom delu kao glavni primer uzima Englesku, državu u kojoj je nastao savremen parlamentarizam. Iste godine objavljuje do tada najstudiozniju raspravu "Jovan Hadžić, srpski zakonopisac" u izdanju Matice srpske. Godine 1900. na istom fakultetu je izabran za redovnog profesora. Slobodan Jovanović bio je nastavnik Pravnog fakulteta u Beogradu pune 43 godine, sve do svoga penzionisanja 1940. godine. Profesor Jovanović je bio jedan od osnivača "Srpskog književnog glasnika" 1901. godine. U ovom književnom časopisu nalazio se u uređivačkom odboru i važio je za jednog od najredovnijih saradnika. Slobodan naredni istraživački rad objavljuje 1902. pod nazivom "Engleski parlamentarizam".

Profesor Jovanović je 4. februara 1905. godine izabran za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije. Godine 1908. je izabran za redovnog člana Srpske kraljevske akademije, a proglašen 15. decembra 1911. na osnovu svoje pristupne besede "Ustavobranitelji i njihova vlada 1838—1858". Tokom Prvog i Drugog balkanskog rata Slobodan je bio šef Presbiroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. Posle pobede Srpske vojske u Kumanovskoj bici prelazi sa Presbirom i Vrhovnom komandom u Skoplje gde boravi nekoliko meseci. Posle Drugog balkanskog rata, 1913. godine izabran je za rektora Beogradskog univerziteta. Međutim, 1914. godine izbija Prvi svetski rat a Slobodan je ponovo upućen na službu u Presbiro pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske. U jesen 1915. austrougarske i nemačke oružane snage preduzele su veliki ofanzivu na Srbiju, istovremeno i bugarske snage prekidaju sabraćajnu komunikaciju dolinom Južne Morave i Vardara. Srpska vojska sa izbeglim narodom nalazila se u bezizlaznoj situaciji na Kosovu i Metohiji. Tada Vrhovna komanda odlučuje da se krene u povlačenje preko Albanije i Crne Gore na jadransku obalu u susret savezničkim snagama. Posle albanske golgote profesor Jovanović se našao na ostrvo Krf, gde su bile smeštene srpska vojska, izbeglice, narodna skupština, vlada i druge ustanove. Profesor Jovanović je pored obaveza u Presbirou nalazio vremena i za književni rad, koji mu je predstavljao duhovni mir u vremene teškom po srpski narod. Posle Prvog svetskog rata profesor Jovanović se nalazio među pravnim ekspertima pri jugoslovenskoj delegaciji na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine. Slobodan Jovanović zajedno s Bogdanom Popovićem obnavlja izlaženje "Srpskog književnog glasnika". Profesor Jovanović je 1927. godine izabran za dopisnog člana Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Između 1928. i 1930. godine nalazio se na mestu predsednika Srpske kraljevske akademije. Izdavanje Sabranih dela profesora Jovanovića je počelo kod Gece Kona 1932. godine. Slobodan Jovanović je bio osnivač i prvi predsednik Srpskog kulturnog kluba u periodu od 1937. — 1941. U broju od 4. decembra 1939. "Politika" je preko čitave strane 9. i dva stupca strane 10. objavila pet članaka posvećenih Slobodanu Jovanoviću pod zajedničkim naslovom "Sedamdeset godina života g. Slobodana Jovanovića". Godine 1940. Slobodan odlazi u penziju sa mesta redovnog profesora.

27. marta 1941. ušao je u kraljevsku vladu kao nestranačka ličnost. Bio je potpredsednik Vlade u izbeglištvu, a jedno vreme i njen predsednik od 11. januara 1942. do 26. juna 1943, a zatim ponovo potpredsednik do 10. avgusta 1943. Od 1941. pa do kraja svog života živeo je u Londonu. Posle Drugog svetskog rata (1946.) suđeno mu je u odsustvu i osuđen je na dvadeset godina robije i gubitak građanske časti, takođe i dela mu se nisu štampala. Uređivački odbor biblioteke "Srpska književnost u sto knjiga" uvrstio je njegovu knjigu "Portreti iz istorije i književnosti" kao 60. u kompletu. No, samo u prvom izdanju, štampanom u malom broju primeraka. U drugom izdanju ova knjiga, sastavljena od eseja Slobodana Jovanovića, nije bila ni štampana, zbog intervencije Saveza komunista Jugoslavije.

Preminuo je u petak 12. decembra 1958. u 6.30 č. izjutra, u svojoj devedesetoj godini, u Londonu.

2007. godine Slobodan Jovanović je rehabilitovan odlukom Okružnog suda u Beogradu, a presuda kojom je osuđen na robiju i gubitak časti je proglašena ništavnom.[1]


DELA

Posle dugogodišnjih pokušaja da se štampaju njegova sabrana dela, zbog nepovoljnog mišljenja vlasti, tek 1990. godine u zajedničkom poduhvatu tri izdavača (BIGZ, Jugoslavija Publik, Srpska književna zadruga) štampano je 12 tomova sabranih dela akademika Slobodana Jovanovića.

Među značajnija njegova dela spadaju:

O suverenosti,
Osnovi pravne teorije o državi,
Srpsko-bugarski rat (1901),
Engleski parlamentarizam (1902),
Svetozar Marković (1903),
Makijaveli,
Vođi francuske revolucije,
Političke i pravne rasprave,
Ustavno pravo Kraljevine Srbije,
Ustavobranitelji.


U periodu 1923—1926 objavljuje jedno za drugim tri zamašna i značajna dela:

Druga vlada Miloša i Mihaila,
Ustavno pravo Kraljevine SHS,
Vlada Milana Obrenovića.


U Novom Sadu postoji organizacija pod nazivom Srpski kulturni Klub Slobodan Jovanović koja radi na promociji ideja Slobodana Jovanovića.[1]

POLA VEKA SMRTI SLOBODANA JOVANOVIĆA

Danas više ne postoji nijedna prepreka da se oduži stari dug i da jedan od najvećih izdanaka našeg naroda dobije pravo na počivalište uz pretke, pod lipama groblja u prestonici zemlje čiju je slavu proneo po svetu

Slobodan Jovanović još uvek počiva na londonskom groblju Kensal Grin, u delu grada severno od Temze, koji se danas može smatrati širim centrom, a pre pedesetak godina je verovatno bio na periferiji. Grob sam prvi put posetio sredinom devedesetih godina, zajedno sa Predragom Palavestrom, kad smo se vraćali sa kongresa PEN-a iz Škotske. Bilo je to po izričitom nalogu pokojnog Živorada Stojkovića, velikog Jovanovićevog poštovaoca, koji se još pod Titom i kasnije pod Miloševićem hrabro borio da se sabrana dela Slobodana Jovanovića izdaju, a na kraju je velikom upornošću zajedno sa Radovanom Samardžićem uspeo da priredi i u BIGZ-u objavi dvanaest tomova. Nepoverljivi Živorad je insistirao da mu se donesu fotografije kao dokaz da smo na grobu prislužili sveće. Pored Palavestre i mene, na groblju su tada bili Dušan Puvačić, kao i Nenad Petrović i Đorđe Novaković, dva starija gospodina iz ratne emigracije, koji su poznavali Jovanovića, pamtili njegovu sahranu, a nas doveli u Kensal Grin.

Bio je sunčan avgustovski dan, unaokolo je bilo malo ljudi, a mnogo zelenila i groblje je delovalo skoro idilično. Mesto gde je Jovanović sahranjen nalazi se otprilike u središnjem delu, u aleji koja izgleda kao bilo koja druga, a sam grob nismo zatekli u najboljem stanju. Nadgrobna ploča sa Jovanovićevim profilom u reljefu i teško čitljivim spiskom njegovih dela stajala je blago nakrivljena. Ipak, neko je koji dan ranije bio ostavio buket cveća.

Još tada je bilo dosta onih koji su verovali da je došlo vreme da zemni ostaci ovog velikog čoveka srpske kulture budu vraćeni u domovinu i položeni u grobnicu Jovanovićevog oca Vladimira, takođe slavnog naučnika i liberalnog političara, na beogradskom Novom groblju. Ova tema će se narednih godina u nekoliko mahova otvarati u krugovima tadašnje demokratske, građanske i akademske opozicije Miloševiću, ali nije bilo ni prave motivacije niti, uostalom, mogućnosti da se nešto ozbiljnije preduzme.

Kada sam posle oktobarskih promena, početkom 2001, stupio na dužnost ambasadora SRJ, a zatim SCG u Velikoj Britaniji, učinilo se da se ta dugo očekivana mogućnost ukazuje. Pošto sam pokrenuo rad Ambasade i uspeo da se orijentišem u okruženju, ozbiljnije sam se posvetio projektu povratka Jovanovićevih ostataka u zemlju. Najpre sam obavio niz razgovora sa starijim pripadnicima emigracije, koji pamte Slobodana Jovanovića i poštuju uspomenu na njega. Istovremeno, stupio sam u vezu sa starom beogradskom porodicom Pavlović, koja se, u odsustvu neposrednog potomstva, preko Koste Pavlovića, sekretara i najbližeg saradnika Jovanovićevog, našla u položaju naslednika. Autorska prava Slobodana Jovanovića, na primer, bila su u posedu slikarke Bele Pavlović, koja ih je nedavno testamentom gospodski ostavila Srpskoj akademiji nauka. U Engleskoj živi renomirani profesor novovekovne istorije na Univerzitetu u Sautemptonu Stevan K. Pavlović, koji je, preko oca Koste, zapravo vlasnik grobnog mesta u Londonu gde je Jovanović sahranjen. Sa njim sam, kao i sa beogradskim izdankom porodice, arhitektom Đorđem Pavlovićem (sinom pokojnog Bojka Pavlovića, Kostinog brata) vodio prepisku i u nekoliko navrata razgovarao telefonom oko ideje da se Jovanovićevi posmrtni ostaci prenesu u Srbiju.

Svi sa kojima sam bio u dodiru bili su saglasni da je Jovanovićevim ostacima mesto u rodnoj zemlji, sad pošto je uklonjen režim koji ga je, kao narodnog neprijatelja, osudio na robiju i gubitak građanske časti. Profesor Pavlović je, kako su to zahtevali britanski propisi, spremno dao pismenu saglasnost da grobno mesto, posle ekshumacije, pripadne lokalnim vlastima. On je, međutim, izrazio rezervu koja se ticala pravnog, pa i moralnog aspekta čitavog poduhvata u okolnostima gde je još uvek na snazi presuda za veleizdaju. Rekao je da ne smatra kako ima pravo da bilo koju inicijativu ometa ili da joj se protivi, ali da zadržava pravo da se ne slaže. U istom smislu su se izjasnili i najugledniji ljudi naše dijaspore u Britaniji: niko se nije usprotivio, ali su svi smatrali da bi pre svega drugog trebalo ukinuti presudu i rehabilitovati Jovanovića.

Kako je zamisao bila da u formalnom smislu inicijatori i organizatori prenosa Jovanovićevih ostataka budu pre svega ustanove za koje je on bio vezan, dakle Beogradski univerzitet i Akademija nauka, obavio sam i te razgovore i dobio punu podršku. O svemu sam obavestio predsednika Vlade, koji se spremno složio sa nepolitičkom i nestranačkom koncepcijom povratka Slobodana Jovanovića u domovinu, izrazio mišljenje da čitavu ceremoniju treba držati u granicama akademskog i građanskog dostojanstva, a u ime Vlade obećao je materijalnu pomoć.

Sve se ovo dešavalo najmanje tri godine pre no što je usvojen Zakon o rehabilitaciji. Stvar je bila dodatno komplikovana time što je Slobodan Jovanović osuđen zajedno sa još dvadeset dvojicom optuženika za najteža krivična dela protiv naroda i države, u grupi na čijem se čelu nalazio Draža Mihailović. Na moje interesovanje kod pravnih eksperata i, uostalom, političara u Beogradu, jednodušan je odgovor bio da se slučaj Jovanovića ne može izdvajati iz presude i da je neophodno sačekati donošenje Zakona. Uzevši sve ovo u obzir, odustao sam od daljih nastojanja i, sa svima ostalima, nastavio da čekam. Kao što je poznato, tek će inicijativa Srpske liberalne stranke, pokrenuta stručnije, organizovanije i u povoljnijem trenutku, naići na podršku šire javnosti i dovesti do poništenja presude Slobodanu Jovanoviću.

Dodaću još da se u Beogradu bilo saznalo o našoj londonskoj inicijativi, posle čega su, po akademskim i političkim budžacima, krenula podmetanja u smislu da se sve to radi tobože u interesu promocije Vojislava Koštunice, DSS-a, SPC, SA-NU i uopšte tzv. klerofašističkih krugova. Ove ružne insinuacije malih ljudi nisu, naravno, učinile da se odustane od nastojanja da se ostvari povratak u zemlju Jovanovićevih ostataka, ali u nekom smislu jesu delovale obeshrabrujuće.

Činjenica je da se u arhivi naše ambasade u Londonu i danas nalaze originali (kopije su, zajedno sa prepiskom, kod mene) svih dokumenata neophodnih za ekshumaciju i transport, koje smo svojevremeno pribavili od nadležnih britanskih vlasti. Kurioziteta radi, među njima je i dozvola Houm ofisa, koja tačno predviđa ko mora, a ko sme prisustvovati ekshumaciji, uz izričitu napomenu da se taj čin obavezno obavlja pre izlaska sunca. Dužan sam da pomenem da su troškove tog administrativnog postupka, uključujući i honorar za advokata, spremno i rado podnela dvojica imućnih Srba iz dijaspore, koji su bili spremni da plate i dosta skup specijalni kovčeg. JAT je bez oklevanja bio pristao da besplatno pruži usluge prevoza.

Jasno je, dakle, da danas više ne postoji nijedna prepreka da se oduži stari dug i da jedan od najvećih izdanaka našeg naroda dobije pravo na počivalište uz pretke, pod lipama groblja u prestonici zemlje čiju je slavu proneo po svetu.

■ Vladeta Janković


riznicasrpska