Tema: Srpski vladari kroz istoriju

Srpski vladari kroz istoriju



Kneževina Srbija (Paganska Srbija, VII vek-836)

Prvi Vladari i Knezovi Srba i Srbije (Sedmi vek-836)
Knez Srba Doveo Srbe na Balkan u vreme vladavine Vizantinskog Cara Heraklija (610-641), VII vek-660; ne zna se njegovo ime, umro je 680)
Svevlad (660-679, Knez Srbije)
Selimir (679-680, Knez Srbije)
Vladin (680-700, Knez Srbije)
Ratimir (700-730, Knez Srbije)
Višeslav (730-780, Knez Srbije)
Radoslav (780-822, Knez Srbije)
Prosigoj (822-836, Knez Srbije)

Kneževina Srbija (Krštena Srbija, 836-1035)

Vlastimirovići (836-960)

Knez Vlastimir 805 - 851

Vlastimir (pre 805 — oko 851) je prvi srpski knez (arhont) o kome imamo više podataka u istorijskim izvorima. Vladao je najverovatnije u periodu od oko 830. do oko 851.godine i po njemu se najstarija srpska vladarska dinastija naziva Vlastimirovići. Vladao je kao de facto suveren vladar, iako je možda nominalno priznavao vrhovnu vlast vizantijskog cara,a njemu su opet bili direktno podređeni vladari ostalih srpskih oblasti. Sredinom IX veka došao u sukob sa Bugarima predoveđenim Presijamom (836—852) koji su pokušali da potčine sebi prvobitnu Srbiju,ali je Vlastimir tokom trogodišnjeg rata uspeo da odbije njihove napade i sačuva srpsku samostalnost. Do danas nisu razjašnjeni motivi bugarskog napada na Srbiju, ali se kao dve glavne hipoteze navodi:

Vlastimirovo odbacivanje vizantijske vrhovne vlasti, što je pokrenulo Bugare da pokušaju da prošire svoju vlast sa ostalih Slovena i na Srbe.
Vlastimirovo savezništvo i pomoć Vizantiji tokom njihovog rata oko 846.godine
Posle njegove smrti,vlast je prešla na trojicu njegovih sinova Mutimira,Strojimira i Gojnika.
Knez Mutimir

Mutimir (vladao 860-891) je naslednik i sin župana Vlastimira.

Svoju aktivnost na pokrštavanju Srba Vasilije I nije usmerio samo prema Neretvljanskoj oblasti, već prema celoj Srbiji. Primanje hrišćanstva od strane vladarske porodice u Srbiji možemo smestiti između 867, kada je Vasilije I stupio na presto, i 870 pošto Jiriček rođenja prva dva srpska princa sa hrišćanskim imenima,najmlađeg Mutimirovog sina Stefana i Gojnikovog sina Petra koji su prema podacima bili vršnjaci,smešta između 870 i 874. U prilog ovome mogao bi da ide dokument iz 872. u kom papa poziva izvesnog slovenskog kneza Mutimira da se potčini panonsko-sremskoj crkvenoj oblasti čiji je centar bio nedaleko od današnje Sremske Mitrovice zbog čega u ovom Mutimiru mnogi vide Vlastimirovog sina.

Na čelo Bugarske 880. dolazi Boris koji kreće na Srbiju želeći da osveti poraz svog oca. Vlastimirovi sinovi spremno su dočekali vojsku iz Bugarske i naneli joj još teži poraz u odnosu na onaj koji se desio tri decenije ranije. Ovom prilikom zarobljen je Borisov sin Vladimir sa svim vojskovođama koje su iz sukoba sa Srbima uspeli da iznesu živu glavu na ramenima. Posle ovako teškog poraza Bugarska je bila primorana da sklopi mir i zaključeno je prijateljstvo usled čega su razmenjeni pokloni. Ostalo je zabeleženo da su zarobljenici „molili“ Srbe da ih otprate do granice, do Rase, ostaje nam nejasno zbog čega ali je moguće da su se osećali sigurnije da prolaze kroz Srbiju pod pratnjom srpske vojske nego sami, gde su razmenjeni pokloni u ime prijateljstva. Poznat nam je sadržaj Mutimirovog poklona Borisu, koji se sastojao od dva roba, dva sokola, dva hrta i devedeset koža, ali ne i Borisovog Mutimiru na čemu su neki istoričari iz Bugarske temeljili svoju neodrživu tezu o potčinjenosti Srbije Bugarskoj u to doba. Uskoro među braćom dolazi do sukoba oko vlasti i iz te borbe kao pobednik izlazi Mutimir, verovatno i zbog činjenice da je imao podršku iz Bugarske. Strojimir i Gojnik su bili u ovom sukobu zarobljeni i poslani sa porodicama u Bugarsku kao zarobljenici, s tim što je, iz nama nepoznatih razloga, Mutimir kod sebe zadržao Gojnikovog sina Petra. Petar nije bio zadovoljan stričevom odlukom jer je vrlo brzo prebegao u panonsku Hrvatsku.

Mutimir je imao tri sina Pribislava, Brana i Stefana.Želeći da spreči izbijanje rata oko vlasti po njegovoj smrti odredio je najstarijeg sina Pribislava za jedinog naslednika vrhovne vlasti nad Srbijom, dok su druga dvojica verovatno dobila neke oblasti na upravu.

Knez Prvoslav


Prvoslav (Pribislav) Mutimirović (891-892) je sa braćom Branom i Stevanom kratko ostao kao župan (knez) da vlada Srbijom, jer ih je uklonio brat od strica Petar Gojniković, sin Gojnikov.

Petar Gojniković (892-917)

Petar potiskuje Pribislava sa vlasti nakon jedva godinu dana i on beži u Hrvatsku.Pošto se Petrovom uzurpacijom prestola poremetio redosled nasleđivanja javili su se i drugi srpski prinčevi sa željom da postanu vrhovni kneževi.

Tri godine posle uzurpacije,dakle 895,na Petra kreće,iz Hrvatske,srednji Mutimirov sin Bran,ali Petrova vojska odnosi pobedu,a Bran pada u zarobljeništvo gde biva oslepljen,po Petrovom naređenju,sa ciljem da ga onemogući da se bori za presto.Strojimirov sin Klonimir 897 kreće iz Bugarske na Petra.U nekoliko borbi uspeo je da pobedi Petrovu vojsku i da zauzme prestoni grad Dostiniku,ali osvajanjem prestonice sukob još nije bio rešen u Klonimirovu korist jer Petar još uvek nije položio oružje zbog čega su sukobi nastavljeni.Prilikom jednog sukoba Klonimir gine,a Petar kao jedini živi princ u Srbiji ponovo dolazi na vlast.

Posle ovoga je Srbija provela dve decenije pod Petrom u miru jer je vrhovni knez odlično vodio spoljašnju politiku zemlje održavajući dobre odnose i sa Vizantijom i sa Bugarskom,koja se bližila vrhuncu svoje moći, čiji je sukob oko prevlasti na Balkanu visio u vazduhu.Kako je vreme odmicalo bilo je sve jasnije da će Bugarska uskoro postati najjača sila na Balkanu i da Srbiji neće ni Petrovo kumstvo sa vladarom Bugarske Simeonom spasti kada Bugarska završi sa Vizantijom.U tom cilju,a možda i podstaknut od strane Vizantinaca,Petar odlučuje da stupi u pregovore sa carstvom sa Zlatnog Roga.Negde na obali Jadrana on se susreo sa dračkim strategom.Možda bi ovaj sastanak ostao nepoznat u Bugarskoj da zahumski knez Mihajlo Višević nije dojavio Simeonu za njega.

Neposredno posle bitke kod Anhijala,u kojoj je Bugarska potukla Vizantiju i postala najjača sila na Balkanu,poslao je na Petra Simeon vojsku koja je sa sobom vodila Pavla Branovića kao pretendenta na presto vrhovnog kneza Srbije.Vojvode vojske iz Bugarske pozvale su Petra da dođe u njihov tabor,pozivajući se na kumstvo.Petar je prihvatio njihov poziv,otišao u njihov tabor gde je okovan i odveden u Bugarsku gde je uskoro umro u tamnici.


Pavle Branović (917-923)

Vizantija je polako počela da se oporavlja i skuplja snagu za ponovni sukob sa Bugarskom. Oko 920. godine Vizantija šalje na Pavla Branovića vojsku koja je sa sobom vodila Zaharija, Pribislavovog sina,kao pretendenta na presto. Pavlova vojska pobeđuje u sukobu i Zaharija biva zarobljen i poslat u Bugarsku u zatočeništvo. Politička situacija na Balkanu koja je podstakla Petra Gojnikovića na približavanje Vizantiji postojala je i dalje, doduše malo izmenjena u korist Bugarske usled pobede kod Anhijala. Iako je na presto došao voljom Simeona Pavlu je bilo jasno da je približavanje Vizantiji bolje za njega,njegovu državu i što je najvažnije za Srbe. Zbog tih razloga Pavle otvoreno prelazi na stranu Vizantije. Neki ovaj prelazak na stranu Vizantije smeštaju u 921., ali mi se čini da je Stanojević u pravu kada ga smešta u 923. zbog kasnijih događaja u Srbiji. Simeon je vrlo brzo po Pavlovoj promeni politike poslao na njega vojsku koja je sa sobom vodila Zaharija Pribislavljevića kao pretendenta.


Zaharija Pribislavljević (923-924)

Zaharija Pribislavljević se neposredno po preuzimanju vlasti odlučuje da pređe na stranu Vizantije, verovatno iz istih razloga koji su i dvojicu njegovih prethodnika podstakli na to i na kraju krajeva koštali vlasti. Simeona su ove brze promene politike vrhovnih knezova Srbije verovatno uverile da će Srbi biti na njegovoj strani dokle god je njegova vojska u Srbiji, a kako on nije bio u mogućnosti da drži vojsku u Srbiji rešio je da jednom za svagda pokori Srbe i šalje vojsku na Zahariju, ali se ne spominje postojanje nekog pretendenta koji je poslat sa njom. Pošto su prilikom svih prethodnih pohoda beležena i imena pretendenata, čak i ako oni nisu uspeli da osvoje vlast može se zaključiti da ovom prilikom Simeon nije imao nameru da postavi marionetu na srpski presto. Ovaj pohod vojske iz Bugarske završava se njihovim porazom. Nije poznato da li je Zaharija ovom prilikom dobio neku jaču pomoć iz Vizantije i uz njenu pomoć uspeo da se odbrani ili je dobro procenio svoje snage i mogućnosti Bugarske u to doba. Da je Zaharijina vojska teško porazila protivnika govori i činjenica da su glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda,koji su ili poginuli ili bili zarobnjeni u borbama, stigli na Zlatni Rog kao trofeji. Simeon 924. godine šalje na Zahariju veću vojsku koja ovog puta vodi sa sobom i Klonimirovog sina Časlava. Kada je Zaharija sagledao nadolazeću vojsku odlučio je da pobegne u Hrvatsku i tako spase glavu na ramenima. Posle ovog bekstva vrhovnog kneza Bugari su pozvali srpske župane da dođu u njihov tabor da se poklone novom knezu, međutim nije im se ukazala prilika da vide budućeg vrhovnog kneza Srbije jer su bili pohvatani i pobijeni na licu mesta. Posle toga u Srbiji nije bilo nikoga kome bi položaj omogućio da organizuje neku ozbiljniju odbranu što je iskoristila vojska iz Bugarske i teško opustošila Srbiju, a Časlava vratila u Bugarsku.

Časlav Klonimirović (vladao 927 — oko 950)

Bugarski car Simeon umire 927., što izaziva veliki obrt na Balkanu. Simeona nasleđuje njegov sin Petar koji je u poređenju sa svojim ocem bio samo bleda senka, doduše u poređenju sa Simeonom koji je bio gospodar Balkana mnogi bi bili samo senke,ali pravu promenu izaziva činjenica da je bio pod uticajem vizantijskog cara tako da Vizantija ponovo postaje najjača sila na Balkanu. Oko 927. Časlav uspeva da prebegne iz Bugarske u Srbiju. Stanje koje je tamo zatekao bilo je, po pričanju tadašnjih pisaca, u najmanju ruku očajno. Priča se da je u celoj Srbiji bilo samo pedesetak lovaca bez žena i dece. U ovakav podatak je teško poverovati, tako da je verovatno u Dostinici i njenoj bližoj okolini zatekao samo pedesetak lovaca bez žena i dece. Časlav je po preuzimanju vlasti priznao vrhovnu vlast vizantijskog cara i zatražio od njega zaštitu. Kada se obezbedio od potencijalnih napada iz inostranstva posvetio se obnovi i učvršćivanju Srbije.

Kada je srpski knez Časlav poginuo u bitki sa Mađarima 950. godine, tadašnje srpske zemlje se raspadaju na manje oblasne jedinice. Bosna se odvojila od Srbije i pala pod vlast hrvatskog kralja Krešimira II, a u ostalim srpskim oblastima vlast su uzeli lokalni gospodari. Tada se centar srpske državnosti seli južno u oblast Duklje sve do pojave velikog župana Vukana, koji oko 1090. godine centar srpske državnosti seli u Rašku. Za vreme vladavine župana Vukana Raška ponovo postaje najmoćnija srpska državna teritorija za koju se sve češće počinje upotrebljavati naziv Srbija.


Tihomirovići (960-1035)
Tihomir (960-980, Knez Srbije)
Ljutomir (980-1003, Knez Srbije)
Ljutomirov Sin (1003-1030, Knez Srbije; ne zna se njegovo ime)
Ljutovit (1030-1035, Knez Srbije)

Vojislavljevići (1035-1118 )

Dinastija Vojislavljevića je vladala u Duklji, jednoj od srpskih država u ranom srednjem veku. Pre nego što je Duklja potpala pod vizantijsku vlast, protiv koje se pobunio Stefan Vojislav, Dukljom je vladao Jovan Vladimir. Vladari iz ove dinastije bili su:
Stefan Vojislav (1035 – 1050)
Mihailo I (1050 – 1077)
Konstantin Bodin (1081 – 1101)

Nakon smrti Konstantina Bodina, Duklja je zapala u stanje političkog rasula. Letopis popa Dukljanina, jedini izvor za prilike u Duklji ovoga vremena, nabraja veliki broj vladara što samo odslikava političku nestabilnost, a ne odražava stvarnu smenu na prestolu.
Mihailo II, Bodinov sin
Dobroslav, Bodinov polubrat

Kočopar (1101-1102, Kralj Duklje, Raške, Zahumlja, Travunije i Neretljanije)
Vladimir (1102 – 1114, Kralj Duklje, Raške, Zahumlja, Travunije i Neretljanije)
Đorđe (1114 – 1118, Kralj Duklje, Raške, Zahumlja, Travunije i Neretljanije)

Velika Župa Raška (1118-1166)

Vukan (oko 1090-1116), veliki župan


Vukana je na presto u Raškoj postavio dukljanski kralj Bodin, a po Vukanu se ova srpska dinastija naziva Vukanovići . U početku, njih dvojica su zajedno organizovali akcije protiv Carigrada, a kada se Bodin izmirio sa Grcima, Vukan je nastavio pohode protiv Vizantije. Poprište borbi je bio zapadni deo Kosova gde se grad Zvečan nalazio u srpskom, a Lipljan u grčkom posedu.

Vukan je u borbama protiv Vizantije bio veoma energičan i surov, pa je i sam car Aleksije I Komnin obilazio pogranična utvrđenja kako bi protiv Vukana organizovao odbranu. U jednom takvom napadu 1093. godine Vukan je zauzeo i popalio Lipljan. Pred carem se opravdao da je bio izazvan surovim grčkim ponašanjem. Iste godine razbijo je i vojsku vizantijskog dračkog zapovednika, carevog sinovca Jovana Komnina. Posle tog uspeha Vukanovi odredi su prodirali čak do Tetova, Skoplja i Vranja. Naredne godine Vukan je ponovo lukavstvom i pregovorima uspeo da smiri cara Aleksija koji je iznova poveo vojsku na Srbiju. Tada su kao taoci u Carigradu otišli Vukanovi sinovci Uroš i Stefan Vukan.

Posle smrti velikog župana Vukana u Raškoj su trajali meteži koje je vešto iskoristio dukljanski kralj Đorđe i za velikog župana postavio Vukanovog sinovca Uroša. Vreme njegovog dolaska na srpski presto obeleženo je sukobima dve velike sile Vizantije i ojačale Ugarske. Najčešće, ovi sukobi su se odvijali preko teritorije Srbije uz velika stradanja srpskog stanovništva. Oko 1127. godine otpočeo je rat između Vizantije i Ugarske.


Uroševići (1166-1165)

Uroš I 1112. do oko 1145

Uroš I bio je raški veliki župan iz dinastije Vukanovića.

Uroš je bio sinovac raškog velikog župana Vukana. Iz Letopisa Popa Dukljanina poznato je da je Vukan imao rođenog brata Marka. Moguće da je upravo Marko bio Urošev otac. Pošto je samo ime Uroš po svojoj osnovi ur ( mađ: gospodin, gospodar) ugarskog porekla, moguće je da je Markova supruga bila ugarskog roda. Sam Uroš se prvi put spominje u istorijskim izvorima u Aleksijadi Ane Komnine u opisu pohoda koji je vizantijski car Aleksije I Komnin preduzeo protiv Srba 1093/1094. godine. Kada je carska vojska zauzela Lipljan, veliki župan Vukan je caru Aleksiju odmah poslao pregovarače nudeći taoce i zakletvu da će ubuduće poštovati sporazume. Među dvadesetak uglednih talaca koji su tom prilikom predati vizantijskom caru bila su dva Vukanova sinovca Uroš i Stefan Vukan. Nije poznato koliko dugo su Uroš i njegovi saputnici proveli vremena pod vizantijskom prismotrom.

Kada je veliki župan Vukan umro 1112. godine nasledio ga je, možda posle unutardinastičke borbe oko nasleđa, sinovac Uroš . Prvi veći sukob sa Vizantijom ogledao se u prilikama u Duklji gde su i Vizantijci i Rašani pokušavali da obezbede presto svom kandidatu. Po Popu Dukljaninu, vizantijska vojska iz Drača je 1113/1114. upala u Duklju i zauzela prestoni Skadar i nametnula za kralja Radoslava, sinovca Mihaila Vojislavića. Dotadašnji vladar Đorđe, sin Konstantina Bodina, je pobegao u Rašku gde je narednih sedam godina uživao Uroševu zaštitu. Pošto je 1118. godine dolaskom Jovana II Komnina (1118.-1143.) došlo do smene na vizantijskom prestolu, Đorđe je 1120/1121. uz pomoć Uroša provalio u Duklju i kod Bara pogubio tadašnjeg vladara, svog brata od strica Grubešu. Po Đorđevom povratku kući izgleda da je i sam Uroš upao u sukob sa svojom rodbinom i dukljanski kralj je 1126./1127. preduzeo pohod u Rašku kako bi Uroša oslobodio tamnice u koju su ga bacili njegovi srodnici. Ćorđe je zatim vratio Uroša na velikožupanski presto i ponovo se vratio u Duklju. Čitava priča o sukobima unutar dukljanske dinastije Vojislavića i saradnji Đorđa i Uroša sačuvana je jedino u Letopisu Popa Dukljanina i samim tim ne može se prihvatiti bezrezervno.

Dalji tok vladavine Uroša I može se sa nešto više sigurnosti pratiti zahvaljujući vizantijskim istoričarima Jovanu Kinamu i Nikiti Honijatu. Istoriju Raške, čijeg vladara ne imenuju, vizantijski izvori tretiraju kroz prizmu sukoba carstva sa Ugarskom. Naime, Almoš, slepi stric ugarskog kralja Stefana II (1116.-1131.) je pobegao na carsku teritoriju i Jovan II Komnin je odbio da ga izruči. Nakon razmenjenih uvreda, Stefan je 1127. zauzeo i razrušio vizantijski Beograd, posle čega je otpočeo otvoreni rat sa carstvom. U toku ovog perioda, najkasnije 1129. godine, Srbi su zauzeli vizantijsku ispostavu Ras i spalili je, dok je car zauzvrat kaznio lokalnog zapovednika Kritopla tako što ga je posadio naopako na magarca i sproveo carigradskim ulicama. Usledio je kazneni pohod koji je sam car predvodio, a u toku koga su Srbi pretrpeli težak poraz. Jovan II Komnin se iz Raške vratio sa bogatim plenom i zarobljenicima koje je naselio u okolini maloazijskog grada Nikomedije. Nakon poraza, Uroš je morao da prihvati vazalne obaveze prema vizantijskom caru. Najverovatnije je da je u slučaju rata u Evropi morao da šalje svom senioru vojsku od 2000 ljudi, a za rat u Aziji svega 300 ratnika.

Mir između Ugarske i Vizantije zaključen je najposle 1129. godine. Bolešljivi Stefan II nije imao naslednika i po Bečkoj ilustrovanoj hronici rešio je da svog slepog brata od strica Belu, Almoševog sina, oženi Jelenom, ćerkom raškog velikog župana Uroša. Kao Almošev sin, Bela je verovatno bio prihvatljiv kandidat za ugarski presto i za vizantijski dvor tako da se Uroš ovim dinastičkim brakom obezbedio sa obe strane. Pošto se od tog perioda župa Rama redovno pominje u ugarskoj kraljevskoj titulaturi moguće je da je Uroš predao Ramu kao miraz uz svoju ćerku. Jelena je naročito važnu ulogu odigrala kasnije kao supruga slepog kralja Bele II i regentkinja u vreme maloletstva njihovog sina Geze II.

Pored Jelene, Uroš I je imao još jednu ćerku Mariju i trojicu sinova: Uroša II Primislava , Beloša i Desu. Po jednom zapisu iz 1134. Marija je uz posredovanje ugarskog i češkog dvora udata za Konrada od Znojna. Međutim, to joj je ujedno i jedini pomen u istorijskim izvorima. Neuporedivo veću važnost za Rašku imalo je rodbinsko povezivanje sa ugarskom dinastijom Arpada. Srednji sin Uroša I, Beloš je od 1142. živeo na ugarskom dvoru i u toku vlade svog sestrića Geze postao je najuticajnija figura u političkom životu Ugarske. I Uroš II i Desa su vladali kao raški veliki župani i i u borbi protiv vizantijske prevlasti oslonac su tražili u Ugarskoj.

Poslednji pomen Uroša je ponovo u Letopisu Popa Dukljanina koji navodi da je nešto posle 1143. dukljanski knez Radoslav doživeo pobunu lokalnog plemstva koje je pozvalo Uroševog najmlađeg sina Desu i pomoglo mu da preuzme vlast nad Zetom i Travunijom. Pošto je Uroš II Primislav poslao vojnu pomoć vizantijskom caru Manojlu Komninu zarad rata sa Ikonijskim sultanatom u Maloj Aziji 1146, pretpostavlja se da je Uroš I preminuo oko 1145. godine.

Kao i u slučaju drugih vladara iz dinastije Vukanovića, vladavinu Uroša je teškpo rekonstruisati usled fragmentarnosti izvora i njihove nejednake vrednosti. Ipak, po mišljenju istoričara Tibora Živkovića, Uroš I je u toku svoje druge vlade uveo Rašku u međunarodnu politiku i time udario osnove budućem raskidanju vazalnih odnosa sa Vizantijom.

Uroš II Primislav raški veliki župan 1145. do 1162


Uroš II Primislav (ili Prvoslav) je bio raški veliki župan iz dinastije Vukanovića i vladao je od oko 1145. do 1162. godine. Njegova ličnost poznata nam je isključivo iz vizantijskoh izvora koji opisuju pohode cara Manojla I Komnina (1143 - 1180) protiv Srba i Ugara sredinom 12. veka.


Uroš II Primislav je stupio na presto posle smrti svog oca Uroša I oko 1145. godine. Najmlađi sin Uroša , Desa poslednjih godina njegovog života je zavladao Travunijom i Zetom odakle je, uz podršku jednog dela lokalnog plemstva, stalno pokušavao da istisne predstavnike dinastije Vojislavića. Kako je dukljanski knez Radoslav bio vizantijski štićenik, sukobi oko jadranskog zaleđa ukazuju da su se vladari Raške ponovo indirektno okrenuli protiv moćnog cara Manojla I Komnina. Vizantijski istoričar Nikita Honijat zapisao je kako je srpski župan vršio upade u zemlje podložne Romejima. Po Jovanu Kinamu pak, car Manojlo je 1149. pripremao pohod na Siciliju kada je saznao da se Alamani, Dalmati i Peonci (tj. Normani iz južne Italije, Srbi i Ugri) spremaju da napadnu carstvo na zapadu. Srednji sin Uroša I, Beloš je 1141. postao palatin na dvoru svog sestrića Geze II (1141-1162) i time su vladari Raške u ugarskom kralju stekli važnog saveznika.

Vizantijski car se 1149. nalazio u Valoni na jadranskoj obali današnje Albanije i odatle je, najverovatnije, preko Pelagonije i Kosova polja upao u oblast kojom je vladao Uroš II. Manojlo je prvo razorio Ras, rašku prestonicu, porobio njegovo stanovništvo i ostavio posadu pod komandom sevastoipertata Konstantina Anđela. Nakon toga, car je sa glavninom vojske produžio u oblast koju Kinam naziva Nikava koja se verovatno nalazila na gornjem Ibru. U Nikavi je Manojlo Komnin potčinio lokalna utvrđenja bez ikakvih problema, ali je sledeća meta vizantijske vojske, Galič na desnoj obali Ibra zauzeta na juriš tek posle trodnevne opsade. Zarobljenike je vizantijski vasilevs poslao iz Rasa da se nasele u okolini Serdike (današnja Sofija). Međutim, tokom carevog odsustva, Uroš je već napao Vizantince u okolini Rasa. Car je krenuo da zarobi velikog župana, ali u tome nije uspeo mada se Uroš po Kinamu morao spasavati bežeći pešice preko planinskih prevoja. Manojlo je odustao od potere ali je spalio neimenovanu rezidenciju srpskog arhižupana i zatim se povukao bez jasno ostvarene pobede.

Krajem leta 1150. Manojlo I Komnin je sproveo novi i ovoga puta pažljivije planiran pohod protiv nepokornog srpskog župana. Dok je boravio u Nišu, car je saznao da ugarski odredi pristižu u pomoć Srbima preko zemlje nazvane Longomir (donji tok reke Lugomir, leve pritoke Velike Morave). Manojlova vojska je dolinom Morave stigla do Save a zatim je krenula niz Drinu pokušavajući da preseče put Ugrima i spreči ih da se sastanu sa Uroševim Srbima. Nakon manjeg i pobedonosnog sukoba sa Ugrima u blizini Drine, Romeji su se utaborili nedaleko od reke Tare [1]. . U zoru srpska vojska, pojačana konjicom sastavljenom od Ugara, Pečenega i hazarskih Halisija iz Srema, je pritisla obalu reke. Tek sa pojavom cara na bojištu, vizantijska vojska je uspela da strelama natera neprijateljsku vojsku da se povuče sa obala. Kada su Romeji prešli dotada čuvani most uspeli su da nametnu u početku neodlučnu borbu koju je na kraju rešio sam car u dvoboju sa gorostasnim ugarskim zapovednikom Vakhinom. Među uglednim zarobljenicima nalazili su se i dvojica srpskih župana Grdeša i Vučina. I ovoga puta vizantijska pobeda nije bila ubedljiva pošto je težak teren i snežni nanosi sprečio kretanje nekoliko vizantijskih vojskovođa, a Vakhin je skrenuo caru pažnju na brojnost neprijateljske vojske. Kinamova opaska o snegu koji je uhvatio Vizantijce ukazuje da je Manojlov pohod potrajao bar dva meseca, do novembra 1150. godine. Međutim, u carski logor su prvo stigli poslanici velikog župana, a zatim i sam Uroš držeći se smerno i ponizno. Uroš je pao na ničice pred carem i položio zakletvu da će za sva vremena ostati rob Romeja. Morao se i obavezati da će ubuduće vizantijskom caru slati pomoć od 2000 ratnika u slučaju rata u Evropi, a 500, umesto dotadašnjih 300, u slučaju pohoda u Aziju. Manojlo se ovoga puta zadovoljno vratio u Carigrad gde je proslavio trijumf u kome su, po rečima Nikite Honijata, vođeni ugarski plemići i raskošno obučeni srpski zarobljenici. Careva pobeda proslavljena je i besedom solunskog arhiepiskopa Mihaila i stihovima Teodora Prodroma i aninimnog pesnika (Anonim Manganski).

Naredne, 1151. Manojlo Komnin je, nakon što je umirio raškog vladara, poveo pohod protiv Ugara kako bi ih kaznio zbog pomoći koju su ukazali Srbima. Mir je najposle zaključen 1152. nakon još jednog vizantijskog pohoda u današnjem Sremu. Uprava nad vizantijskim ispostavama Nišem i Braničevom poverena je carevom bratu od strica Androniku koji je posle nekog vremena zatražio ugarsku pomoć kako bi se domogao carskog prestola. Time je započet novi sukob Vizantije i Ugarske koji je najposle okončan 1155. novom pobedom cara Manojla. Tokom ovih ratova, došlo je do podela u raškoj dinastiji pošto je Uroš II ostao lojalan caru, dok je, verovatno pod Beloševim uticajem, jedan deo plemstva podržavao najmlađeg od braće, Desu. Kada se Manojlo ponovo pokazao uspešnim u ratu sa Ugrima, srpsko plemstvo je, u strahu od careve sile, pristalo da prihvati za vladara onoga koga vizantijski car odredi. Manojlo je primio i Uroša i Desu i potom potvrdio starijeg Uroša na mesto velikog župana. Uroš je obnovio staru vazalnu zakletvu caru i predao taoce. Hronološke okvire epizode tokom koje je Uroš privremeno izgubio presto nije lako odrediti, ali se u nauci smatra da se zbacivanje odigralo najranije 1153, dok je Uroš po carevoj volji vraćen na tron verovatno 1155. godine.

Kada je 1160. okupljao vojsku za pohod protiv Ikonijskog sultanata Turaka Seldžuka, car Manojlo je pozvao i raškog vladara da ispuni svoju vazalnu obavezu i pošalje obećanu vojsku. Daljih sukoba sa Vizantijom nije bilo sve do 1162. kada je umro Geza II, tako da je Manojlo I Komnin rešio da na ugarski presto postavi svog štićenika. Car je iskoristio priliku i da uredi prilike u raškoj pošto se župan, čije je ime po Kinamu bilo Primislav, odmetnuo od vizantijskog sizerenstva. Car je pozvao u Filipopolj (danas Plovdiv u Bugarskoj) Primislava i njegovog brata Beloša i zatim proglasi Beloša za velikog župana. Primislav je preseljen na vizantijsku teritoriju gde je bio bezopasan po interese carstva i car ga je obdario izdašnim posedom. U nastavku teksta Kinam spominje i Desu kao najmlađeg brata Primislava i Beloša. Primislava pominje samo Kinam, a kasniji srpski rodoslovi spominju Prvoslava, imaginarnog brata Stefana Nemanje. Po mišljenju većeg dela istoričara danas, Uroš i Primislav (Prvoslav?) su bili jedna te ista ličnost. U nastavku teksta Kinam spominje i Desu kao najmlađeg brata Primislava i Beloša i pored toga navodi kako je već spomenuo da se ovaj veliki župan već dva puta odmetao od cara koji mu je u oba navrata oprostio. Pored toga, Primislava pominje samo Jovan Kinam, a kasniji srpski rodoslovi i letopisi spominju Prvoslava, imaginarnog brata Stefana Nemanje. Na osnovu Kinama, koji je nažalost sačuvan u nekompletnom prepisu iz 13. veka, nije moguće konačno razrešiti dilemu o identitetu velikog župana Primislava, a isto tako ni da li njegovo ime treba transkribovati kao Prvoslav kako se počelo smatrati još u istoriografiji 19. veka.

Bilo kako bilo, period vladavine Uroša bio je doba podeljenosti raške vladarske kuće i plemstva po pitanju pridržavanja vazalskim obavezama prema vizantijskom caru. Jedan deo plemstva se opirao Vizantiji uz ugarsku podršku, a sam Uroš se u tri navrata otvoreno suprostavio caru. Međutim, pobuna iz 1162. godine, podstaknuta Manojlovom preokupiranošću prilikama u Ugarskoj, rezultirala je svrgavanjem Uroša II. Pošto se njegovo ime više ne spominje u izvorima moguće je da je umro nedugo nakon gubitka prestola.

Desa (oko 1161—1165), srpski župan


Desa, srpski župan koji je bio u opoziciji Urošu II i Manojlu I Komninu, a u prijateljstvu sa Mađarima.

Nakon Beloševe kratkotrajne vladavine u Raškoj, velikožupanski presto je preuzeo njegov najmlađi brat Desa.

On je bio formalno vazal Vizantije. Desa je u teškim uslovima potpune dominacije vizantijske sile po čitavom Balkanskom poluostrvu, pokušao da nastavi politiku svojih prethodnika, Uroša I i Uroša II Primislava , i da uspostavi šire veze sa potencijalnim saveznicima u Evropi.

Prve diplomatske misije je načinio bračnom ponudom. Svoju najstariju kćer je udao za kneza Leonarda Osorskog, sina venecijanskog dužda Vitala II Mikijelija. Desini poslanici se nalaze u dalekoj Nemačkoj, gde takođe pokušavaju da uspostave savez putem ženidbe druge Desine ćerke za nemačkog markgrofa, što je izazvalo bes vizantiskog cara Manojla Komnina.

Pored osvih diplomatskih misija, Desa postiže izuzetne uspehe u odnosu na Duklju. U Letopisu popa Dukljanina se navodi da se da su se stari neprijatelji podigli protiv kneza Radoslava i njegove braće Jovana i Vladimira, štićenika cara Manojla.

Oni pozivaju velikog župana Desu i predaju mu Zetu i Trebinje (Travuniju) na vlast.

Neprijateljstvo između cara Manojla i župana Dese kulminira nakon Desinog zauzeća oblasti Dendra, koju je po sporazumu trebao da preda Vizantiji, ali je odbio. Car Manojlo ga zbog neverstva, čim je završio borbu sa Mađarima (Ugrima), sa jakom vojskom napao i zarobio kod Niša 1165. To se desilo onda kada su na Desu posumnjali vizantinci da sarađuje sa Zapadom, a naročito sa Ugarskom. U takvoj situaciji Desa je pozvao ugarske poslanike da dođu na sastanak sa Carem da bi iskazali lojalnost Desi samo prema Vizantiji, a ne i prema Ugarskoj. U celoj raspravi, jedan od ugarskih poslanika je oslovio Desu sa "naš gospodar", što je navelo Vizantince da posumnjaju u Desinu lojalnost. Vojnici su zarobili Desu i poslali ga u Carigrad gde je bio jedno vreme zatočen. Tako je Desa izgubio položaj velikog župana Raške, a car Manojlo je za novog župana postavio župana iz sporedne porodične grane-Tihomira, Nemanjinog starijeg brata.

Poslednji boravak Dese je bio u okolini Trebinja. Prema Mavru Orbiniju, on je umro najverovatnije početkom 1166. godine. Sahranjen je u crkvi sv. Petra u Trebinjskom Polju (sedam kilometara jugoistočno), čiji se ostaci i danas mogu videti.

Nakon arheološkog iskopavanja, pronađen je jedan ktitorski grob, koji je najverovatnije bio Desin grob.

Tihomir (1165-1166) je bio veliki župan Srbije


Nakon proterivanja župana Dese u Carigrad, na predlog vizantijskog cara Manojla Komnina, presto u Raškoj uzima Tihomir, sin župana Zavide, koji je bio u srodstvu sa zetskom dinastijom.

Župan Tihomir je pod svojom ličnom vlašću zadržao Rašku, a njegova braća: Miroslav dobio je Zahumlje, Stracimir gradačko-rudničku oblast, a najmlađi Nemanja dobija Ibar, Toplicu, Rasinu i oblast oko Jastrebca koju narod zove danas „Reke“. Miroslav podiže svoju zadužbinu crkvu svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju gde je i napisano Miroslavljevo jevanđelje, a Stracimir podiže crkvu u Gracu (danas Čačak).

Ubrzo je došlo oko nesporazuma u odnosu Tihomira i Nemanje prema Vizantiji. Vlastela oko Nemanje je težila da vodi samostalnu politiku prema Vizantiji, pa je uz njihovu pomoć Nemanja pokušao da zbaci sa prestola brata Tihomira polovinom 1165., ali nije uspeo i bio je zatočen u crnim pećinama prema Rasu o čemu govori njegov sin Stefan Prvovenčani u „Žitiju Svetog Simeona“.

Prema istom žitiju, Nemanja se spasao uz pomoć svojih prijatelja i uspeo je da sa prestola svrgne svoga brata Tihomira 1166. godine, koji kao Vizantijski vazal beži u Vizantiju od koje traži pomoć da bi pobedio uzurpatora Nemanju.

Vizantija je Tihomiru pružila pomoć u oružju i vojsci sa kojom je krenuo na Nemanju, u nadi da će povratiti izgubljeni presto. Do odsudne bitke među braćom dolazi na Kosovu, kod mesta Pantine (blizu Vučitrna) 1170. godine, gde je na čelu svoje vojske stajao sam Tihomir. U bici je Tihomir poginuo, a Nemanja je postao veliki župan Raške-Srbije.

U dokumentima se takođe navodi Tihomirova smrt, jer se spominje da je jedan od braće poginuo, a zatim izvori više ne pominju Tihomira.

Ostala braća, Miroslav i Stracimir su u početku sukoba između Tihomira i Nemanje bili na strani Tihomira, da bi posle njegove pogibije priznali svog brata Nemanju za vladara, a ovaj im je za uzvrat ostavio na upravu oblast koju su držali i do kraja života bili u slozi i ljubavi.

Nemanjići (1196-1371)


Stefan Nemanja (1166-1196) veliki župan

Rodio se oko 1132. godine u Ribnici kod današnje Podgorice. Njegov otac Zavida bio je u srodstvu sa dinastijom Vukanovića, verovatno Vukanov sestrić. Kada su u Srbiji izbili neredi Zavida se sklonio u Zetu gde je Nemanja i rođen i kršten po katoličkom obredu. Po Zavidinom povratku
u Rašku, Nemanja je ponovo kršten prema pravoslavnoj službi u crkvi Sv. Petra i Pavla u Rasu.

Kao udeoni knez za vreme vladavine njegovog brata Tihomira, Nemanja je svojom vlašću imao župe Ibar, Rasinu, Toplicu i Reke, a od vizantijskog cara Manojla I Komnina dobio je Dubočicu u lični i nasledni posed.

1166. godine, Nemanja je postao veliki župan a njegovi saveznici su postali Ugarska i Mletačka Republika. Potpuno se okrenuo od Vizantije i cara Manojla I Komnina. Ali kada je 1172. godine došlo do smene na ugarskom prestolu, Nemanja više nije mogao da se osloni na Mađare. Viazantijska vojska krenula je na Srbiju, a Nemanja je, da bi pokazao pokornost Manojlu Komninu, gologlav i bosonog sa užetom oko vrata, došao pred noge vizantijskom caru predao mu svoj mač i zatrazio milost. Car Manojlo mu je poštedeo život, ali ga je kao roba sproveo u Carigrad. Sve do smrti cara Manojla I Komnina 1180. godine Nemanja nije preduzimao nikakve akcije protiv Vizantije. U tom periodu, posvetio se sređivanju unutrašnjih prilika i konačnim učvršćenjem pravoslavlja u državi. Braća su mu se pokorila i priznala vrhovnu vlast čime su zadržali pravo na upravljanje ranijim posedima.

Jačajući svoju vlast, Nemanja se oslanjao na Crkvu koja mu je izdašno pomagala pri učvršćenju centralne vlasti i feudalizma u Srbiji.

Nemanja je za vreme svoje vladavine otpočeo prikupljanje srpskih oblasti u jednu homogenu celinu. Pomerio je granice Srbije iz planinskih predela Rasa u dve velike doline, u moravsku i kosovsko-metohijsku dolinu. Srbi postaju aktivan i važan činilac balkanske politike, a Nemanja pravoslavlje proglašava državnom verom i sa njime počinje period podizanja velelepnih manastira i crkava.

Na Blagovesti 1196. godine Stefan Nemanja se odrekao prestola u korist svoga srednjeg sina Stefana, vizantijskog zeta. Stariji sin Vukan dobio je na upravu Zetu sa Trebinjem, Hvosno i Toplicu, a najmlađi sin Rastko posle kratkotrajnog vladanja Zahumljem, zamonašio se u manastiru Sv. Pantelejmona na Svetoj Gori i tamo ostao kao monah Sava.

I Nemanja se sa svojom ženom Anom takođe zamonašio u Rasu, u crkvi Sv. Petra i Pavla. Dobio je ime Simeon, a Ana je dobila ime Anastasija. Ona je otišla u Bogorodičin manastir kod Kuršumlije, a Nemanja se posle kraćeg zadržavanja u Studenici uputio u Svetu Goru svome sinu Savi. Tamo su 1199. godine podigli manastir Hilandar.

U ovom manastiru, Nemanja je po odluci vizantijskog cara Aleksija III Anđela postao "samostalni, svojevlastan i samoupravan."

Stefan Nemanja umro je 13. februara 1200. godine. Kao zaslužnog branitelja i utvrditelja pravoslavlja, Srpska crkva proglasila ga je za svetitelja.

Prepodobni Simeon Mirotočivi - Stefan Nemanja.


Rodonačelnik i veliki vladalac srpskog naroda, ujedinitelj srpskih zemalja, tvorac nezavisne srpske države, branitelj Pravoslavlja, istrebitelj jeresi-naročito bogumilske. Najpre bio kršten u latinskoj crkvi, no docnije oslobodi se od te crkve i postane član crkve pravoslavne. Najpre zavisio u državnom pogledu od Grka, no docnije oslobodio se te zavisnosti i postao potpuno samostalan. Veliki župan postao je 1169., a osamostalio je srpsku državu 1180.godine. Kada je utvrdio državu, i veru pravoslavnu u državi, tada, po primeru svoga sina Save, primi monaški čin u manastiru Studenici 1195. godine i dobije ime Simeon. žena njegova Ana takođe primi monaški čin, dobije ime Anastasija i povuče se u ženski manastir.

Njegova žena, Ana, bila je ćerka grčkog cara Romana IV Posle dve godine inočestva u Studenici Simeon ode u Svetu Goru. Tu se nastani najpre u manastiru Vatopedu, zajedno sa Savom. Otac i sin provodili su dane i noći u molitvi. Tu su sagradili šest paraklisa: Spasitelju, Besrebrenicima, svetom Georgiju, svetom Teodoru, Preteči i svetom Nikolaju. Kupe ruševine Hilandara i sagrade divan manastir, u kome Simeon poživi samo osam meseci pa skonča. Kad je bio na izdisaju, Sava ga, po njegovoj želji, položi na prostu rogozinu. Sa očima upravljenim u ikonu Bogomatere i Spasitelja blaženi starac izusti ove reči: "Vsjakoje dihanije da hvalit Gospoda!" I preseli se ka Gospodu 13. februara 1200. godine.

STEFAN NEMANJIĆ PRVOVENČANI (1196-1217) veliki župan, (1217-1228) kralj

Stefan Nemanjić, srednji sin Stefana Nemanje bio je oženjen Evdokijom, kćerkom Aleksija III od koga je Stefan dobio titulu sevastokratora, a Srbija u to vreme uživala visoko uvažavanje u Carigradu, kao samostalna i stabilna balkanska država. Stefanovim imenovanjem za velikog župana nije bio zadovoljan njegov brat Vukan koji je nastojao da se domogne prestola uz pomoć Ugarske. Da bi se obezbedio od napada Ugarske i napada brata Vukana, 1201. Stefan od sebe udaljava svoju ženu Evdokiju sa kojom je imao sina Radoslava i kćer Komninu. 1204. godine Stefan se ponovo oženio drugom ženom, čije ime nije poznato, dobio je sinove Vladislava i Predislava. Kako je Mletačka Republika u to vreme ojačala, Stefan je oterao i drugu ženu i oženio se po treći put, sada unukom mletačkog dužda Enrika Dandola, Anom, kako bi ojačao veze sa Mletačkom Republikom i zapadom. Sa Anom je dobio sina Uroša I.

Stefan Nemanjić nije bio zadovoljan titulom velikog župana pa je stupio
u pregovore sa papskom kurijom i 1217. godine od pape Honorija III dobio je kraljevsku krunu. Nastavljajući uspešnu državnu politiku svoga oca, Stefan Prvovenčani je učvrstio Srbiju u krugu stabilnih evropskih kraljevina. U odnosu na Nemanjino vreme, Srbija je proširila svoje granice ka istoku obuhvatajući sada teritorije od Niša i Vranja, Preševo, Binačku Moravu, Gornji i Donji Polog i Prizren. Posto se krunisao, Stefan prisvaja sve dukljanske zemlje. Uskoro nestaju veliki kneževi humski, a nestaju i dukljansko-nemanjički kraljevi sporedne Vukanove loze. Obe titule uklapaju se u titulu kralja Stefana Prvovenčanog - Kralj sve
Raške zemlje i Dalmacije i Travunije i Zahumlja.

Srednji sin Stefana Nemanje, u narodu poznat kao Sveti Kralj, jedna je od krasnih slava Srba, a po njemu se i sedmica u kojoj se on slavi naziva kraljeva nedelja. Veliki župan (1196.-1217.) i kralj (1217.-1228.). Po njegovom dolasku na vlast izbija IV krstaški rat. Srušeno je Vizantijsko i stvoreno Latinsko carstvo. Srbija je napadnuta od Ugarske, Bugarske i vojske Latinskog carstva. Uz snažan otpor celokupnog naroda protiv zavojevača i u savezu sa Mletačkom Republikom Stefan Prvovenčani spašava raskomadanu Srbiju. Da bi ga tako snažnog i otpornog pridobio na svoju stranu papa mu šalje svoju kraljevsku krunu, posle čega je Stevan proglašen za kralja Srbije, Duklje, Travunije, Dalmacije i Huma.Sa njim počinje kraljevska glava Nemanjića.Krunisan za kralja u svojoj zadužbini u Žiči od svoga brata i duhovnog oca svetog Save. Izgradio je manastir Žiču kao buduću razglednicu Episkopije Srpske pravoslavne crkve. Pobožan hrišćanin, mudar i miroljubiv vladalac, Stefan je sa svetim Savom uzdigao Pravoslavlje do velikog torčestva u narodu svome. Po njegovoj želji sveti Sava zamonašio ga pred smrt i dao mu ime Simon. Upokojio se u Gospodu 24. septembra 1224. godine. njegove čudotvorne mošti počivaju u manastiru Studenici.