Tema: Srpski vladari kroz istoriju

Stefan Radoslav (1223.-1233.)


Pošto je Sefan Prvovenšani bio bolestan, Sava je krunisao Radoslava za kralja i očevog savladara. Stefan Radoslav je bio zet Teodora I Anđela, pa se u Srbiji osećao epirski uticaj. Kralj se potpisivao grčki, a i na dvoru su ceremonije sadržavale neke grčke običaje.

Doveo je u pitanje autokefalnost srpske crkve tražeci savete od Ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana. je došao na presto posle svog oca Stevana Prvovenčanog. Ženjen je ćerkom cara Todora Anđela, najmlađeg tada vladara na Balkanu. Radoslav je oslanjajući se na iskustvo svoga strica Save, koji ga je svestrano pomagao, imao uslove za dugu vladavinu, ali pošto je bio slab i popustljiv, ubrzo je izgubio presto i u to vreme kada su njegovog tasta pobedili Bugari (1230. godine). Pošto je tast izgubio presto i radoslav se posle toga bez njegove podrške nije mogao dugo održati. Na presto je došao njegov mlađi brat Vladislav.

Stefan Vladislav1234-1243


Bio je kralj od 1234.godine do 1243. godine, i zet bugarskog cara Ivana II Asena od koga je izmolio Savine mošti. U ovom periodu Tatari su zahvatili balkanske zemlje i preko primorja Raške skrasili su se oko Crnog mora 1241/42. U to vreme umro je Ivan II Asen i Vladislav je tako izgubio oslonac.

Sin kralja Stefana, došao je na presto posle pada sa preatola njegovog starijeg brata Radoslava koga je srpska vlast smenila jer se isuviše vezao za vizantijski dvor, i to ne samo svojom ženidbom sa njihovom princezom Anom, već i prevelikim vezivanjem za njihovu crkvu. Kralj Vladislav se oženio bugarskom princezom Beloslavom i nastojao da Srbiju i Bugarsku više zbliži i poveže, ali u to vreme (1241. godine) dolazi do najezde Mongola koji su opustošili Srbiju. To je dovelo do smene kralja Vladislava. Kralj Vladislav je za vreme svoje kratke vladavine suzbijao bogumilsku jeres, sprečio upad hercega Hrvatske Kolomana, očuvavši granicu pravoslavlja na reci Cetini. Na presto dolazi njegov mlađi brat Uroš. Sagradio manastir Mileševa, gde je iz Trnova preneo mošti Svetog Save. Odlikovao se izuzetnim milosrđem prema siromašnima. Na novcu njegovog doba stajao je natpis: "Sluga Božji Vladislav".

Stefan Uroš I (1243 - 1276


Vladao je u periodu između 1243. godine i 1276. godine. Mešao se u borbe Epira i Italije protiv Nikejskog carstva. Osvojio je dio Makedonije sa Skopljem.

Uroš I Nemanjić. Srpski kralj 1243-1276. Najmlađi sin Stefana Prvovenčanog i Ane Dandolo, kćerke mletačkog dužda Enrika Dandola. Sa Epirom je napadao Nikeju. Posle smrti nikejskog cara Teodora II Laskarisa na vlast je došao Mihajlo VIII Paleolog, s kim je Uroš uspostavio prijateljske odnose, a na taj način ujedno i sa Ugarskom. Srpska vojska je napala Mačvansku banovinu u Ugarskoj, nakon čega je Uroš zarobljen. Sklopio je brak između svog starijeg sina Dragutina i Kateline, kćerke ugarskog kralja Stefana V. Posle neuspelog braka između mlađeg sina Milutina i Ane, kćerke Mihajla VIII Paleologa, Uroš se okreće vizantijskim protivnicima, kralju Sicilije, Karlu Anžujskom. Uroš je ukinuo vladarske titule velikog kneza Duklje i Huma i zaveo centralističku vlast. Tome se usprotivio Dragutin koji je napao oca i porazio ga 1276. Uroš se zamonašio u Humu i ubrzo umro.

Kralj Uroš I sa sinom MilutinomSva tri potomka Stefanova smenila su se na srpskom tronu. I dok su vladavine prve dvojice bile srazmerno kratke, Uroš je na vlasti ostao više od trideset godina (1243-1276).

Ono što je posebno zanimljivo za ovo razdoblje srpske istorije jeste pojava nemačkih rudara, poznatih pod imenom Sasi. Oni su stigli u Srbiju negde početkom četvrte decenije trinaestog stoleća bežeći od Mongola, najverovatnije iz Vlaške koja je bila opustošena Tatarskim pohodom. Sa sobom su doneli nove tehnike pronalaženja i prerade ruda plemenitih metala, pre svega srebra, bakra i olova. Njihovo znanje i sposobnost oživele su proizvodnju metala i širom otvorili vrata mediteranskog tržišta srpskoj privredi. Sasi su razvili rudnike u Brskovu, Trepči, Rudniku, Rogozni, Novom Brdu i u drugim rudarskim mestima. Razvoj rudarstva u Srbiji pokrenuo je čitavo kolo privrednih i trgovačkih veza sa primorjem i južnom Italijom.

Ako bi se to dugo vreme Uroševe vladavine sagledalo jednim pogledom, ma kako to bilo i složeno i opasno, onda bi se moglo zaključiti da je Uroševo doba bilo doba beskrvne ravnoteže.

Uroš je imao tu sreću da su mu spoljašnje okolnosti išle na ruku. Veze sa ugarskim kraljem i zbližavanje sa sicilijanskim kraljem Karlom Anžujskim uputile su ga protiv Vizantije. Uroševa žena Jelena, bila je iz roda Anžujskog, rođaka Karlova. Od tih velikih planova koalicije i akcije uperene protiv Carigrada nije se mnogo ostvarilo, mada je Uroš dobar deo svoga vremena i pažnje upravio ka tom cilju. Čitavu deceniju Uroš je pripremao napad na Vizantiju, ali se do kraja svoje vladavine nije usudio da napravi odlučujući korak.
Bio je uspešniji na tronu od svoje braće. Kralj Uroš I imao je veoma dobre odnose sa svojim susednim državama, a oženio se iz kraljevske porodice sa Sicilije. Proširio je Srbiju prema zapadu, ekonomski je ojačao i sprečio separatizam oblasti sporednih delova dinastije. .

Zbog toga dolazi u sukob sa svojim starijim sinom Dragutinom koji je pomognut vojskom svojega tasta - ugarskog kralja - napao oca, vojnički ga je pobedio i preuzeo presto 1276. godine. Kralj Uroš je graditelj Sopoćana, postao je monah Simeon. Uroš je umro naredne, 1277. godine. Sahranjen je u manastiru Mileševo

Stefan Dragutin - Kralj Dragutin (1276.-1282.)


Stefan Dragutin – Stefan Dragutin Nemanjić. Kralj Srbije (1276-1282), kralj Srema (1282-1316). Sin Stefana Uroša I i Jelene Anžujske od roda fruškog. Imao dva sina Vladislava i Urošića (kasnije monah Stefan) i kćerke Jelisavetu (udatu za Stefana I Kotromanića) i još jednu kćerku (udatu za Pavla Šubića). Pobunio se protiv očeve centralizacije države. Zbacio ga sa vlasti uz pomoć Ugarske i zavladao Srbijom 1276. godine.

Dragutin je podelio državu na tri dela. Kraljica Jelena Anžujska je vladala oblastima: Zeta, Trebinje, Plav i Poibarje. Milutin, Dragutinov mlađi brat, je vladao južnim delom države, a Dragutin većim severnim delom. Stupio je u antivizantijsku koaliciju sa Karlom I Anžujskim, kraljem Sicilije. Slomio je nogu, dok je jahao pored grada Jelače. Nakon tog događaja došlo je do Deževskog sporazuma: presto je predao bratu Milutinu koji se obavezao da će ga posle njegove smrti naslediti Dragutinovi potomci.

Sremska kraljevinaDragutin je posle odricanja od srpskog prestola na saboru u Deževu zadržao vlast nad nekim severnim delovima države. Pošto je svog sina Vladislava oženio nećakom ugarskog kralja Andrije II, Dragutin je kao nasledni posed dobio Mačvu sa Beogradom, Usoru, Soli, i oblasti južno od Beograda. Njegova nova država se nazivala Sremska kraljevina, zbog čega je Dragutin ostao poznat u istoriji kao «sremski kralj». Prva Dragutinova prestonica je bio grad Debrc (između Beograda i Šapca), da bi kasnije svoje sedište premestio u Beograd. Beograd je prvi put ušao u sastav srpske države za vreme kralja Dragutina, a Dragutin je bio prvi srpski vladar koji je vladao iz ovog grada.

Dinar kralja Dragutina, poznat kao prvi srpski dinar sa ćiriličnim natpisomU to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem. Neki istorijski izvori govore da je Stefan Dragutin takođe vladao i Gornjim Sremom i Slavonijom, ali drugi izvori pominju drugog lokalnog vladara, koji je vladao Gornjim Sremom. Ime ovog vladara je bilo Ugrin Čak.

Zajedno sa bratom Milutinom, Dragutin je za vreme svoje vladavine ratovao protiv Vizantije, Bugara i Tatara. Potonja saradnja Milutina sa Vizantijom je povredila Dragutinove interese, te dolazi do građanskog sukoba između dva brata 1301-1312/3 godine. Pošto je bio u ratu i sa bratom i sa ugarskim kraljem, Karlom Robertom, odlučio je da se izmiri sa Milutinom 1312. godine. Uspostavile su se stare granice. Ubrzo se teško razboleo i zamonašio primivši ime Teoktist. Svoju državu je dao na upravu sinu Vladislavu II. Umro je 1316. godine.

Iako je predao presto bratu Milutinu nije se u potpunosti povukao iz političkog života. Zadržao je teritorije oko Arilja i Rudnika i dobio je kao ugarski kraljevski zet Mačvansku banovinu.

Preuzeo je presto od oca Uroša, ali samo posle nekoliko godina vladanja presto je ustupio svome mlađem bratu Milutinu. Dragutin kao ugarski zet povukao se u severne oblasti, praveći sebi novo kraljevstvo na prostoru zapadne Srbije, istočne Bosne i Srema, gde je vladao sve do 1316. godine. Na prostoru svoga kraljevstva podigao je mnoge crkve, a ojačao je i Beograd kao privredni i kulturni centar toga vremena. Kada je njegov brat Milutin, kralj Srbije, uspostavio dobre odnose sa Vizantijom Dragutin je udario vojskom na Srbiju, ali je bio potučen od vojske kralja Milutina 1313. godine. Posle ove avanture vlastela njegove države ga je ubrzo smenila i na presto dovela njegovog sina Vladislava II..

Dragutin je bio na srpskom prestolu relativno kratko vreme. Mnogo je pomagao crkvu i živeo strogo, gotovo isposnički. Pored ostalih (Tronoša kod Loznice, Ćelija kod Valjeva, Rača na Drini, Paprača kod Zvornika, Tavna kod Tuzle, Liplje kod Banja Luke i dr.), podigao je i crkvu sv. Ahilija u Arilju i tu je sačuvan njegov portret iz 1296. godine. Pre smrti Dragutin se zamonašio i dobio ime Teoksit. Njegov omiljeni duhovnik bio je starac Galaktion sa Jordana. Ostatak života proveo je živeći isposnički i čineći mnoga dobra dela. Brinuo je čistoti vere i mnoge neverne obratio u hrišćanstvo. Po svojoj želji sahranjen je u manastiru Đurđevi Stupovi.

Stefan Uroš II Milutin 1282—1321


Stefan Uroš II Milutin Nemanjić (rođen oko 1253, umro u Nerodimlju 29.10.132) je bio kralj Srbije (1282—1321) i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku [4]. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša I (1243—1276),mlađi brat kralja Dragutina (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316) i otac kralja Stefana Dečanskog (1322—1331).

Tokom njegove četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije sa kojom je 1299.godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid—Prilep—Štip (koje su držali Vizantinci),čime je srpskoj državi priključen severni deo današnje Albanije i veći deo današnje republike Makednije. Pored toga, vodio je uspešne ratove sa Bugarima od kojih je trajno osvojio Braničevo sa Kučevom i Tatarima. Posle Dragutinove smrti 1316.godine došao je u sukob sa kraljem Mađarske Karlom Robertom (1310—1342) zbog zauzimanja poseda svog brata i u njemu je izgubio Mačvu i Beograd(1319),ali je uspeo da zadrži Rudnik i Braničevo. On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu, koji sklapa ofanzivne saveze,ali i biva meta jakih saveza okolnih država. Paralelno sa tim, on ženidbama uspeva da obezbedi osvajanja iz uspešnih ratove sa Vizantijom i Bugarima, dok sukob sa Tatarima okončava slanjem svog sina naslednika Stefana kao taoca.

Na unutrašnjem planu je izvršio promenu sa raškog skromnog dvora,ceremonija i titula na vizantijsko uređenje sa raskošnim dvorom.. Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju Bogorodica Ljeviška, Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodica Trojeručica u Skoplju, Staro Nagoričane i njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države odnosno manastirska crkva u Hilandaru van njegove države. Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave gradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem . Zbog svog zadužbinarskog delovanja je kanonizovan dve i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem, a njegovo žitije je napisao njegov prijatelj i arhiepiskop srpski Danilo II (1324—1337).

Ženio se čak pet puta,poslednji put Simonidom 1299.godine i iz tih brakova je imao dva sina Stefana i Konstantina i dve ćerke Anu i Caricu (Zoricu). Iako je značajno proširio i ojačao srpsku državu i uveo vizantijsko uređenje u nju, nije uspeo da konsoliduje unutrašnje prilike u zemlji, tako da je posle njegove smrti došlo do građanskog rata. Protiv njegovog zakonitog naslednika i mlađeg sina Konstantina pobunio se stariji sin Stefan (Ćorović navodi da je Konstantin bio stariji,a u borbe oko prestola se uključio i Dragutinov sin Vladislav koji je prema Deževskom sporazumu iz 1282.godine trebao da nasledi Milutina. Rasulo u zemlji je bilo toliko da se pojedina vlastela jednostavno odcepila(kao Branivojevići u Zahumlju, a bande pljačkaša su napadale čak i povorku koja je prenosila Milutinovo telo u njegovu zadužbinu manastir Banjsku.

Stefan Dečanski 1321-1331

Stefan Dečanski je vladao od 1321-1331. godine. Za vreme njegove vladavine Andronik III sa juga i bugarski car sa istoka su krenuli u pohod na Srbiju.

U bici kod Velbužda 28. jula 1330. godine ubijen je bugarski car. Andronik III nije nastavio pohod na Srbiju, a ni Stefan nije krenuo u pohod na Vizantiju. Stefan nije osvajao teritorije, sto je izazvalo nezadovoljstvo vlastele i njegovog sina Dušana.

U leto 1331. godine Dušan je zbacio Stefana sa vlasti. Stefan Dečanski je zatvoren i umro je u tamnici.

Sin kralja Milutina i otac cara Dušana, najtragičnija je ličnost u vladalačkoj lozi Nemanjića.. Vladao je od 1321. do 1331. godine. Još za života svoga oca kralja Milutina dobio je na upravljanje zetsku oblast, ali je uskoro skovao taveru da skine oca sa prestola, pa je u tome osujećen. Proteran je u Vizantiju sa porodicom među kojom je i njegov sin, kasnije car Dušan. Po naređenju neobaveštenog oca, bio oslepljen, a po naređenju lakomislenog sina bio u starosti udavljen ( u Zvečanu 1336. godine). Pri oslepljenju javio mu se sveti Nikola u hramu na Ovčem polju, i pokazao mu njegove oči rekavši: "Stefane, ne boj se, evo tvojih očiju na mome dlanu, u svoje vreme ja ću ti ih vratiti". Pet godina proveo u Carigradu kao zatočenik u manastiru Svedržitelja (Pantokratora). Stefan Dečanski proširio je državu na jug, prema Vizantiji, a kada su se Vizantijci udružili sa Bugarima, potukao je Bugare na Velbuždu, zahvaljujući veštini i hrabrošću svoga sina Dušana, koji je već bio proglašen za kraljevića. Svojom mudrošću i podvigom, krotkošću i blagočešćem, trpeljivošću i blagodušnošću prevashodio je Stefan ne samo sve monahe u manastiru nego i sav Carigrad. Kada se navrši 5 godina, javi mu se opet sveti Nikola i reče mu: "Došao sam da ispunim svoje obećanje". I oseni slepog kralja krsnim znamenjem, i kralj progleda. Iz blagodarnosti Bogu sagradio hram Dečanski, jedno od retko divnih dela vizantijske umetnosti i jedan od najznamenitijih spomenika negdašnjeg srpskog blagočešća. Sveti kralj Stefan sa svetim Savom i svetim knezom Lazarom čini jednu prekrasnu trijadu od svetosti, blagorodstva i samopožrtvovanja, koje je narod srpski dao. Kao mučenik proživeo svoj zemni vek, i kao mučenik skončao 1336. godine primivši venac besmrtne slave od Svedržitelja, kome je verno poslužio.

Stefan Dušan Nemanjić - Car Dušan 1331 - 1345


Vladavina Stevana Dušana počinje 1331.godine i kao kralj on vlada do 1345. godine. Od 1346. godine on vlada kao car - najveći vojnopolitički uspon Nemanjićke države. Srbija izrasta u vodeću silu na Balkanu. U Skoplje je 16. aprila 1346. godine, Stevan Dušan svečano krunisan za "CARA SRBA I GRKA" uz prisustvo bugarskog i srpskog patrijarha i predstavnike svetogorskih manastira. Državni sabor je na Spasovdan, 29. maja 1349. godine usvojio "DUŠANOV ZAKONIK" koji je dopunjen, takođe, na Spasovdan, 1354. godine. Vladari iz loze Nemanjića su po pravilu umirali u monaškom zvanju i proglašavani su za svece, car Dušan je u ovom pogledu izuzetak.

1332. godine došlo je do pobune u Zeti pod vođstvom zetskog vojvode Bogoja i arbanasa Dimitrija Sume. Buna je ubrzo ugušena. Sa novim bugarskim carem Ivanom Aleksandrom su uspostavljeni saveznički odnosi, pa se kralj Dušan u proleće 1332. godine oženio Jelenom, sestrom bugarskog cara. Bosanski ban Stefan II Kotromanić je želeo da osvoji celo Zahumlje, jer je samo deo Zahumlja osvojio 1326.god. posle sukoba sa Branivojevićima. U tom sukobu su učestvovali i Dubrovčani, zajedno sa banom Stefanom II, i pošto je zatrta porodica Branivojević, i pošto su Stefan i Dubrovčani podelili međusobno njihove teritorije, Dubrovčani sudobili Pelješac sa Stonom. Dubrovčani za vreme kralja Stefana Dečanskog nisu uspeli da legalizuju upravu nad Pelješcem i Stonom, pa su to pokušali za vreme kralja Dušana. 1333 godine, Stefan Dušan je izdao povelju u Pologu, kojom je Dubrovčanima ustupio primorje od Stona do Dubrovnika, sa ostrvom Posrednjicom kod ušća Neretve, uz obavezu da na račun „stonskog dohotka“ isplaćuju 500 perpera, plus 8000 perpera koje je trebalo platiti odmah, dok su se Dubrovčani obavezali da će dozvoliti versku slobodu pravoslavnom stanovništvu dobijenih teritorija. Dubrovčani su sumu od 500 perpera plaćali i bosanskom banu, koji je iste godine izdao povelju kojom je potvrdio pravo Dubrovnika na Ston, te su na miru mogli koristiti svoje nove posede koje su iste godine počeli da utvrđuju. Uslov je bio i da u Stonu ostane "Srpski pop da poje",jer je to episkopiju osnovao još sveti Sava,ali su Dubrovčani to poštovali samo do 1349 godine kada su doveli katoličkog sveštenika. Već 1332. godine Dušan je osvojio grad Strumicu. Zahvaljujući savetima vizantijskog prebega Sirgijana osvojeni su: Prilep, Ohrid, dok je sam Sirgijan osvojio Kostur. Pred napad na Solun izvršen je atentat na Sirgijana, od strane Sfrancesa Paleologa, koga je angažovao sam car Andronik III, te je Dušan odustao od borbe. Sklopljeni su saveznički odnosi sa carem Andronikom III (1334) jer su severne granice ugrozili Ugri koji su stigli do Žiče. Dušan je uspešno potukao ugarsku vojsku i uspostavio granicu na reci Savi. Jedno vreme je u sastav Dušanove države ulazio i Beograd.

U ovo vreme pada jedna od intimnijih slika iz Dušanovog života. Budući da sa Jelenom nije imao dece, radilo se na tome da se od nje rastavi i oženi Jelisavetom, kćerkom nemačkog cara Fridriha Lepog. Pregovore je 1336. godine bez sumnje vodio Palman Braht, vođa nemačkih najamnika u Srbiji,takozvane Alemanske Garde. Kada je poslanstvo stiglo u Austriju i kada je mlada kneginjica čula za koga treba da se uda, "u jednu varvarsku zemlju na istoku, za jednog kralja tuđe vere i već ženjena" pala je u postelju iz koje nije ni ustala. Posle ovog događaja Jelena se požurila da rodi sina i tako umiri Dušana.I zaista, u zimu 1336 ili proleće 1337 Jelena je na sumnjiv način dobila sina Uroša, i tako učvrstila svoj položaj na dvoru.

Posle smrti vizantijskog cara Andronika III, na vlast dolazi njegov maloletni sin Jovan V, mesto koga je upravljalo regentstvo (patrijarh, carica-majka i veliki duks Aleksije Apokavk). Sa politikom regentstva se nije složio veliki domestik Jovan Kantakuzin, koji je očekivao da regentstvo pripadne njemu, kao najbližem saradniku Andronika III. U Vizantiji je izbio građanski rat. Kantakuzin je u sukobu sa svojim protivnicima pretrpeo poraz i povukao se u Srbiju. Dušan i Kantakuzin su,pod uticajem kraljice Jelene,sklopili savez i doneli odluku da svako od njih dvojice zadrži gradove koje osvoji. Kantakuzin je zajedno sa vojskom u kojoj su se nalazili vojvoda Vratko, potomak Nemanjinog sina Vukana, i Jovan Oliver pretrpeo neuspeh prilikom osvajanja grada Sera. Dušan je osvojio celu Albaniju, izuzev Drača,koji su držali Anžujci, i gradove u severnoj Grčkoj. Odnosi između Dušana i Kantakuzina su se pogoršali kada su agrarni feudalci iz Tesalije priznali Kantakuzina za svog cara (1343.). Kantakuzin je nove saveznike našao u Turcima Seldžucima, koji su gospodarili zapadnim delovima Male Azije. Neslavna zasluga za dovođenje Turaka u Evropu pripada Jovanu Kantakuzinu. Turci su prešavši Helespont (Dardanele) stupili na evropsko tle 1343. godine. Posle raskida veza sa Kantakuzinom, Dušan je uspostavio prijateljske odnose sa regentstvom i Jovanom V. Prvi sukob između Turaka i Srba desio se maja 1344. godine u bici kod Stefanijane. Turci su lukavstvom izvojevali pobedu tako što su njihovi lako naoružani pešaci pobegli uz brdo,dok su teško naoružani srpski konjanici morali da sjašu i da konje ostave pod brdomTurci su onda lako sišli s druge strane brda,uzjahali srpske konje i porazili teško pokretne,zadihane srpske vitezove,sada svedene na pešake. Pobedili su 1345. godine despota (vojvodu iz narodnih pesama) Momčila koji se osamostalio u Rodopima.

Srpska vojska je osvojila grad Ser 25. septembra 1345. godine. Osvojena je i Halkidika, uključujući Svetu Goru Atonsku. Uvidevši da je Vizantijsko carstvo oslabilo, Dušan odlučuje da na ruševinama Vizantije podigne imperiju jednog mladog naroda punog snage. Nakon svih osvajanja Stefan Dušan je odlučio da se proglasi za cara. Sklopio je dogovor sa Svetom Gorom, koja je vizantiskog cara oduvek smatrala za svog jedinog i legitimnog vladara. Svetogorski Protat je odlučio da se Dušanovo ime spominje u svim molitvama posle imena vizantijskog cara Jovana V. Za uzvrat, Dušan se obavezao da će poštovati autonomiju Svete Gore. Kralj Stefan Dušan se proglasio za cara oko Božića (25. decembra 1345.) u gradu Seru. Prema ustaljenim običajima carigradski patrijarh je krunisao careve na Istoku, a papa careve na Zapadu. Pošto se nije mogao nadati da će ga iko od ove dvojice krunisati, srpska arhiepiskopija je uzdignuta na rang patrijaršije. Arhiepiskop Joanikije je postao prvi srpski patrijarh. Stefan Dušan je krunisan za cara Srba i Grka na Uskrs (16. aprila 1346.) u Skoplju. Krunisanje su obavili srpski patrijarh Joanikije i trnovski patrijarh Simeon. Obrazloženje za ovaj postupak car Dušan je našao u učenju hrišćanske crkve. Sve što je nekada Gospod darovao prvom hrišćanskom caru, Konstantinu Velikom, prešlo je u Dušanove ruke. Misli se na zemlje i velike gradove „grčkog carstva“.Dušanova titula sada je glasila:Voljom Božjom, Blagoverni i Hristoljubivi car Srbljem i Grkom i zemlje pomorske i svemu disu (zapadu).

Nakon što je Atos potpao pod vlast cara Dušana 1345, on je optužio grčkog protu Nifona, poglavara svih manastira na Svetoj Gori za mesalijanstvo (odnosno bogomilstvo), ali je Nifona odbranio sv. Grigorije Palama. Smatra se da je ova optužba politički motivisana, jer je Dušan hteo da postavi srpskog umesto grčkog poglavara.[

Car Dušan je Hilandaru potčinio crkvu Svetog Nikole u Dobrušti kod Prizrena, crkvu Svetih Arhanđela u Štipu, crkvu Svetog Nikole u Vranju sa naseljima i dobrima. Krajem 1347. godine car Dušan i carica Jelena posetili su Hilandar. Prisustvo žena na Svetoj Gori je zabranjeno, ali su one zajedno sa decom boravile tamo za vreme opsade Katalanaca. Car Dušan je Hilandaru podario novac, obnovio manastirsku bolnicu. Carici Jeleni je dozvoljeno da postane drugi ktitor kelije Svetog Save u Kareji. Zahvaljujući darovima cara Dušana, Hilandar je postao najveće manastirsko vlastelinstvo u Srpskom carstvu.

Dušanov zakonik je donet u Skoplju 21. maja 1349. godine. Ima 135 članova, ali je pet godina kasnije dopunjen sa još 66 članova tako da ukupno ima 201 član. Zakonodavac je želeo da reši najaktuelnija pitanja u celoj državi. Prvih 38 članova se odnosilo na Srpsku crkvu. Crkveno pravo je takođe bilo regulisano Nomokanonom svetoga Save i Sintagmi Matije Vlastara. Od 39-62 člana se utvrđuju prava i obaveze vlastele. Sudije su bile dužne da sude po zakonu, a ne da sude po strahu od cara.

Car Stefan Dušan je umro 20. decembra 1355. godine, još uvek mlad i u punoj snazi. Uzrok smrti nikada nije utvrđen ali se govorilo o trovanju, moždanom udaru i čak epilepsiji. Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena. Posle Dušanove smrti Srpsko carstvo je postepeno počelo da se raspada.
Kada su 1927. godine vršena arheološka iskopavanja na lokalitetu manastira, u jugozapadnom delu crkve je nađen mermerni grob za koji je ustanovljnjno da je carev. U grobu su pronađene ispreturane kosti koje su kasnije prenesene u crkvu Svetog Marka u Beogradu gde i danas počivaju.

Stefan Uroš V Nejaki 1355 - 1371

Stefan Uroš V Nejaki je jedini sin i naslednik cara Dušana. Vladao je od 1355. do 1371, a zadužbina mu je Manastir Matejča. On je poslednji vladar loze Nemanjića. U njegovo vreme slabi centralna vlast i oblasni gospodari se osamostaljuju. Posle smrti cara Uroša srpska država prestaje da postoji.

Vladavina Uroša, sina cara Dušana, bila je gotovo u svakom pogledu suprotna vladavini njegovog roditelja. I sudbina i istorija ponekad igraju nemilosrdne igre. Tako je prvi potomak cara Dušana poneo nadimak Uroš Nejaki. Novi srpski car koji je titulu nasledio od oca nije uspevao da zaštiti svoju državu, ni od spoljnih napada, ni od unutrašnjih potresa.

I kako je već bilo pravilo u srednjem veku, i Uroš je morao da vodi bitku za svoja nasledna prava. Najozbiljniji protivnik mu je bio Simeon Nemanjić, Dušanov polubrat. Iako je celokupna srpska vlastela i crkva stala na Uroševu stranu na državnom saboru u Skoplju 1357Simeon vojno daleko snažniji sebi je dodelio carske dostojanstvene oznake i zavladao Epirom i Tesalijom 1359. Mladi Uroš je uz podršku svoje majke Jelene, državnog sabora održanog u Skoplju i Dubrovčana uspeo je da spase svoje vladalačko nasleđe. Ubrzo srpska država podelila na dva carstva, Uroševo i Simeonovo. U većem delu koji je obuhvatao sve stare srpske zemlje vladao je Uroš. Pretpostavlja se da je umro 2. ili 4. decembra 1371. godine, verovatno posle Maričke bitke, kao poslednji srpski car.

Za vreme njegove vladavine, 1365. godine, za savladara je krunisan kralj Vukašin Mrnjavčević sa očekivanjem da će njegovi potomci (Marko Mrnjavčević) naslediti carski presto jer Uroš nije imao potomaka. Te godine Vukašinov brat Uglješa preuzima od carice Jelene (Uroševe majke) vlast u Seru.

Posle velikih Dušanovih osvajanja, car Uroš postaje žrtva bahatosti vlastele koja se naglo obogatila u prethodnim ratovima i pljačkama. Infrastrukturna nepovezanost novih teritorija carevine sa jezgrom otežala je uspostavljanje reda i državnih instrumenata. Uroš Nejaki je proglašen za svetitelja 211 godina posle smrti.

Njegove mošti se nalaze u fruškogorskom manastiru Novi Jazak[traži se izvor]. Njegov lik i narodna tradicija o Vukašinu Mrnjavčeviću, su poslužili kao osnovni motiv za istorijsku dramu Stefana Stefanovića iz 1825.godine pod imenom „Smrt Uroša V“.Pre njega ovaj motiv je pokušao da obradi Emanuel Kozačinski, a njegov rad je preradio Jovan Rajić pod imenom „Tragedija cara Uroša“, ali ta dela nemaju značajnu književnu vrednost.

Uroš je veoma mlad i neiskusan sa osamnaest godina nasledio presto u velikoj državi bez unutrašnjeg jedinstva i čvršće povezanosti. Dušanov polubrat Simeon samovlasno se proglasio novim carem, pa je sabor u Skoplju 1357. godine za srpskog cara proglasio Uroša, a Simeon se odcepio od Epira i Tesalije napravio sebi drugu državu. To su počeli činiti i drugi velmoži, tako da je centralna vlast naglo oslabila. Nestalo je jezgro oko kojeg bi se pojedini krajevi čvrsto okpili i povezali u celinu, pa su kao mali delovi postali turski plen.Sin cara Dušana, poslednji potomak dinastije Nemanjića. Carovao u teško vreme raspada carstva srpskog. U Bici na Marici 1371. godineučestvovali su samo dva brata Mrnjavčevića, gde su ih Turci potukli, posle čega godinama skoro i nije bilo većih bitaka sa Turcima sve do Kosovske Bitke 1389. godine u kojoj nisu učestvovale sve srpske oblasti. Krotak, pobožan i blag, on nije hteo silom potčinjavati neobuzdane velikaše, među kojima je najneobuzdaniji bio Vukašin, koji dobrome caru glave dođe. Mučenički postrada dobri Uroš 2. decembra 1367. godine u trideset prvoj svojoj godini. Smrću cara Uroša 1371. godine ugasila se vladavina loze Nemanjića i otpočela agonija srpske države i naroda, vekovima sa raznih strana gaženog, ali nikad satrvenog zahvaljujući baš duhovnoj snazi i nasleđu koje mu je ostavila epoha Nemanjića. Od ljudi ubijen, on bi od Boga proslavljen. Njegove čudotvorne mošti počivale su u manastiru Jasku u Fruškoj gori, odakle su za vreme Drugog svetskog rata (1942. godine) prenete u Beograd i položene u Sabornu crkvu pored tela kneza Lazara i despota Stefana [tiljanoviša. Za vreme ovoga dobrog cara sazidan je manastir Sveti Naum na Ohridskom jezeru; sazida ga Urošev velikaš Grgur.

Lazarevići (1371-1427)


Car Lazar Hrebeljanović 1371 - 1389

Knez Lazar,koji je vladao od 1371 do 1389 god. u oblasti triju Morava, predstavlja jednog od najvažnijih srpskih vladara u to vreme. Proslavio se učešćem u Kosovskoj bitci, u kojoj je i izgubio život,ali koja ga je ujedno svrstala u red besmrtnika.

O kneževom životu pre početka vladavine i o njegovim precima, ne zna se mnogo. Prema oskudnim podatcima koji su zabeleženi, knezev otac j e bio Pribac Hrebeljanović iz Prilepca kod Novog Brda. On je bio značajna ličnost na dvoru cara Dušana. Obavljao je posao logofeta, sluge ili peharnika. Na osnovu patronima Hrebeljanović, može se zaključiti da se deda kneza Lazara zvao Hrebeljan, za koga ne postoje pouzdani istorijski podatci. Od bliže porodice knez Lazar je imao i sestru Draganu,koja je bila udata za čelnika Musu. Inače ime Lazar je jevrejskog porekla, ”El’azar”, što znači “Božija pomoć”.

Knez Lazar je još kao mladić doveden u službu na dvor cara Dušana, koji je ubrzo ocenio sposobnosti i vrline Lazareve, te ga je postavio za prvog u dvoru. Car Dušan ženi Lazara svojom srodnicom Milicom, kćerkom kneza Vratka, potomka Nemanjića po Vukanu. Dao mu je i jedan deo države na upravljanje, gde su kneza Lazara svi voleli i poštovali. Knez Lazar je pokušao da nastavi tradiciju Nemanjića, ali mu dešavanja u zemlji nisu išla u prilog. Krizno vreme od smrti cara Dušana pa do učvršćenja na vlasti kneza Lazara, u još slobodnom delu Srbije unelo je surevnjivost u ponašanje i uzajamne odnose oblasnih gospodara. Pored tih unutrašnjih nesuglasica, sve se jače osećala i opasnost od Turaka, koji su već zauzeli dobar deo srpske zemlje, pa su čak često upadali i u moravsku Srbiju kneza Lazara.

Knez Lazar se titulisao kao “gospodar svih Srba”, i upotrebljavao vladarsko ime Stefan. Crkva je priznala kneza Lazara za suverenog samodržavnog vladara svih Srba, a takvim ga smatra i Carigradska patrijaršija koja se knezu Lazaru u pismu iz 1386, obraća kao preuzvišenom knezu sve Srbije.K nez Lazar je postavio pitanje skidanja crkvene anateme sa Srbije kod odgovornih u Carigradu. Carigradski patrijarh Filotej poslao je jeromonahe Mateja i Marka da u Srbiji svečano objave skidanje anateme. Oktobra 1375 za srpskog patrijarha izabran je Jefrem, poreklom Bugarin, ali Hilandarac.

Župan Nikola Altomanović je posle pokušaja da pomoću Venecije oduzme od Dubrovnika Ston i Pelješac, doživeo slom. Uplitanje Venecije na obalama istočnog Jadrana pogodilo je ugarske interese. Zato je kralj Ludvig I, podstakao bosanskog bana Tvrtka i svog vazala, kneza Lazara, da se obracunaju sa Nikolom Altomanovićem.1373 godine, župan Nikola je pobeđen od strane udruženih saveznika i pomoćne ugarske čete. Župan je uhvaćen u UŽicu i oslepljen,a njegove posede su podelili Tvrtko i knez Lazar. Knez Lazar je sa svojim srodnicima Musićima i zetom Vukom Brankovićem, dobio krajeve od Rudnika do Kosova. Knez Lazar je 1379 godine, napao Radića Rastislavića, i oduzeo mu Kučevo i Braničevo. Posle smrti kralja Ludviga, knez Lazar je napao Golubac i Beograd. Tako je oblast u kojoj je vladao, obuhvatala predele od izvorišta Morave do Save i Dunava, sa gradovima:Niš, Kruševac, Užice, Novo Brdo i Rudnik. Bračnim vezama je učvrstio svoje pozicije. Kćerku Maru je udao za Vuka Brankovića, Jelenu za Đurđa II Stracimirovića Balsića, trecu kćerku je udao za bugarskog velikaša Sismana, a četvrtu za velikaša Nikolu Gorjanskog Mlađeg. Kasnije se Olivera, najmlađa kćer,u dala za Bajazita.

Kada je sultan Murat podigao vojsku na kneza Lazara i Srbiju, knez Lazar je sazvao velmože, podanike i prijatelje uoči bitke,da mu pomognu u odbrani Srbije. Neki vladari su se odazvali kneževom pozivu, prvenstveno njegovi zetovi,i na Vidovdan 28.juna 1389 godine, izašli su na Kosovo polje da odbrane Srbiju od najezde Turaka. U tom boju je poginuo knez Lazar. Kneza Lazara i još nekoliko srpskih velmoža uhvatili su Turci i posekli.

Sahrana kneza Lazara nije mogla biti obavljena odmah nakon njegove pogibije, jer se njegovo telo nalazilo u rukama Turaka. Bajazit, naslednik sultana Murata, koji je posjekao kneza Lazara, držao je kneževo telo kao ratni trofej i sredstvo za pregovore i ucenu kneževe porodice. U nametnutim uslovima porodici, da dođe do tela, leži kosovski poraz. Po završetku pregovora, kneževo telo je predano porodici i ona ga je sahranila u Prištini, potom prenela u manastir Ravanicu, kneževu zadužbinu. Sahrana u Prištini je izvršena prvih dana meseca jula 1389. Po završetku treće godine od Lazareve sahrane, pristupilo se svečanom otvaranju knžzeva groba. Tada je utvrđeno da telo nije podleglo truleži i da je sveto.

Stefan Lazarević1402 - 1427

Knez Stefan Lazarević, ili Despot Stefan, je sin Cara Lazara i carice Milice. Rođen je 1377 god. Na početku svoje vladavine (1393. godine), Stefan je nosio titulu kneza. Tek što je napunio 16 godina, majka mu je predala državu na upravljanje i povukla se u svoju zadužbinu, Ljubostinju. Srpski Despot je postao 1402. godine.

Priznavši vrhovnu vlast sultana Bajazita I, knez Stefan Lazarević učestvuje u bitkama: na Rovinama (1395. godine), kod Nikopolja (1396. godine), u bosanskom pohodu (1399. godine), i u bici kod Angore (1402. godine).

Po povratku iz Carigrada, gde 1402. dobija titulu despota, najviše vizantijsko dostojanstvo posle carskog, na Kosovu kod Tripolja ga sačekuje i napada sestrić Đurađ Branković. Porodični sukobi će trajati sve do 1412. kada je Đurđa Brankovića i despota Stefana Lazarevića uspela da izmiri Marija Branković, starija sestra despota Stefana Lazarevića i majka Đurađa Brankovića.

Stefan Lazarević je 1403. godine proglasio Beograd svojim glavnim gradom i uveo ga u red važnih evropskih književnih centara, bio je ugarski vazal i član evropskog viteškog reda. Kada je ugarski kralj, Žigmund Luksemburški, obnovio Red Zmaja (1408. godine), Stefan Lazarević je bio, posle Sigismunda, prvi među osnivačima, dvadeset dvojicom uglednih evropskih vitezova.

Osim toga, kralj Sigismund (Žigmund) je despotu darovao mnogobrojna dobra po Ugarskoj: u Sremu mu je darovao gradove Kupinik (Kupinovo), Zemun, Mitrovicu (Sremska Mitrovica) i Slankamen, a u torontalskoj županiji u Banatu bečejski (Novi Bečej) i bečkerečki (Zrenjanin) spahiluk, a despot je takođe postao i veliki župan torontalske županije (1404. godine).

Dalje, despot je dobio posede u okolini Debrecina u središnjem delu Ugarske. Posed se sastojao se od samog grada Debrecina, trgovišta Besermenj i 34 sela u okolini ta dva mesta u biharskoj i susednoj sabolčkoj županiji; a u istočnoj Ugarskoj, u satmarskoj županiji, koje je obuhvatalo je manje naselja, svega 15 sela i pustih selišta, ali je zato imao važne trgovačke i rudarske gradove Satmar, Nemci, Nađbanju (Rivulus Dominarum) i Felšebanju (Medius Mons). Despotu je bilo povereno i upravljanje satmarske županije.

Godine 1408. despotov mlađi brat Vuk Lazarević, koga su podržali setrići Brankovići, obraća se sultanu Sulejmanu za pomoć protiv Stefana. Posle dugih i kravavih borbi Vuk Lazarević i sestrić Lazar Branković ginu 1410. godine, sultan Sulejman 1411. godine, a Grgur Branković umire kao monah Gerasije. Preživeli su samo Đurađ Branković i despot Stefan Lazarević.

Kada je despot Stefan 1413. godine porazio sultana Musu ispod Vitoše, od novog sultana Mehmeda I dobio je Srebrnicu u Bosni i oblast između Sofije i Niša.

Ubrzo zatim Balša III, sin Jelene Balšić i despotov sestrić, prelazi u Srbiju i ujaku, despotu Stefanu, predaje na upravu Zetu. Tako se u prvoj četvrtini XV veka ujedinjuju stare srpske oblasti kojima su vladali despot Stefan Lazarević, Đurađ Branković i Balša III.

Kako nije imao dece, 1426. godine na saboru u Srebrenici proglašava sestrića Đurđa Brankovića za svog naslednika. Despot Stefan Lazarević je iznenada umro od moždanog udara u toku lova, 1427. godine kod mesta Crkvine zaseoku sela Markovac, opština Mladenovac u severnoj Šumadiji.

Kontroverza oko toga je li despot Stefan Lazarević sahranjen u Manasiji ili Koporinu nije razrešena. Oba manastira su njegove zadužbine. Srpska pravoslavna crkva je zvanično potvrdila da su mošti u Koporinu despotove. Kasnije je DNK analizom utvršeno da je u Manasiji sahranjen bliski srodnik kneza Lazara i to je senzacionalistički predstavljeno kao siguran dokaz da je u pitanju despot Stefan. Međutim, na osnovu istorijskih izvora nije sporno da je u Manasiji sahranjen drugi sin kenza Lazara, despotov brat Vuk, čiji DNK je mogao biti pronađen tamo. Mošti u Koporinu pokazuju aberacije kostiju koje su tipične za osobu sa povredama koje su posvedočene kod despota Stefana, a kod ostataka iz Manasije ih nema. S druge strane, logičnije bi bilo da je despot sahranjen u najvećoj i najznačajnijoj svojoj zadužbini, što Resava neosporno jeste.