Tema: Istorija dinara

Dinar, kao valuta, se koristi kao zvanična valuta nekih islamskih zemalja: Al�ir (Al�irski dinar), Bahrein (Bahreinski dinar), Irak (Irački dinar), Jordan (Jordanski dinar), Kuvajt (Kuvajtski dinar), Libija (Libijski dinar), Sudan (Sudanski dinar) i Tunis (Tuni�anski dinar), i valuta Srbije (Srpski dinar) i Makedonije (Makedonski denar), kao naslednika jugoslovenskog dinara. Istorija dinara, ipak, počinje sa rimskim novcem, denarijusom, po kome su i sve navedene valute dobile svoje ime.

Stari vek

Rimski denarijus

Valutni sistem Rimskog carstva je obuhvatao kovani novac koji se zvao denarijus (mno�ina: denari), koji se u Rimskom carstvu kovao i bio u upotrebi od oko 211. godine stare ere. To su bili mali srebrni novčići, koji su bili u upotrebi sve dok ih nisu zamenili tzv. �antonijusi�.

Srednji vek

Srednjovekovna Srbija

Novac cara Du�ana Nemanjića iz 1346. godine, u čast njegovog krunisanja.

�Srpski dinar� se prvi put pominje u arhivskim dokumentima s kraja 1214. godine, u vreme Stefana Prvovenčanog (veliki �upan 1196-1217, kralj 1217-1228). Od tog vremena sve do pada Despotovine 1459. godine, �dinar� su kovali gotovo svi srpski vladari, i to �irom teritorije srpske srednjovekovne dr�ave, u kovnicama koje su se nalazile u blizini brojnih rudnika srebra kao �to su Brskovo, Rudnik, Novo Brdo, Srebrnica, Trepča i drugi, i taj novac ce zvao dinar. Predstavljao je jedno od najbitnijih obele�ja samostalnosti i dr�avnosti tada�nje srpske dr�ave, u srednjem veku.

Sav srednjovekovni novac Srbije se, zbog povlačenja zlata iz opticaja � pojave karakteristične za taj period svuda u Evropi � kovao isključivo u srebru. Nakon gubitka samostalnosti srpske dr�ave, prestaje da se kuje srpski dinar.

Novi vek

Srbija i Jugoslavija

Naziv osnovne rimske monete � denar, preko srpskog srednjovekovnog kovanja i, nadalje, preko kovanja obnovljene Srbije u 19. veku, zadr�ao se do danas u nazivu dinar � osnovne novčane jedinice monetarnog sistema savremene Srbije.

Najveću nominalnu vrednost ikad zabele�enu kod nas dostigla je novčanica od petsto milijardi dinara, izdata u vreme hiperinflacije, 1993. godine

Knez Mihailo Obrenović (knez 1839-1842. i 1860-1868.) donosi re�enje da se kuje prva srpska moneta. Prvi srpski kovani novac, izrađen u bečkoj kovnici od legure bakra, u apoenima od 1, 5 i 10 para, s likom kneza Mihaila na aversu i godinom izdanja 1868. Nova novčana jedinica, s nazivom dinar, iskovana je u srebru 1875. godine. Nosila je lik kneza Milana, a izrađena je u apoenima od 50 para, 1 i 2 dinara. Prvi zlatni novac u Srbiji iskovan je 1879. godine u nominalnoj vrednosti od 20 dinara. Povodom progla�enja kneza Milana za kralja Srbije 6. marta 1882, kovan je zlatni novac od 10 i 20 dinara, popularno nazvan �milandor�.

Prva novčanica izdata u Srbiji vezuje se za početak rada Privilegovane narodne banke Kraljevine Srbije, koji je 2. jula 1884. bio obele�en izdavanjem novčanice od 100 dinara, plative u zlatu, izrađene po kli�eu za rezervnu novčanicu od 100 franaka Narodne banke Belgije.

Sredinom novembra 1919. godine pu�ten je u promet prvi novac Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca: papirni, u apoenima od jednog i pola dinara. U vreme njihovog objavljivanja nova dr�ava nije imala svoju novčanu jedinicu, a Privilegovana Narodna banka, koja je potpisana kao emiter ovih novčanica, bila je banka dr�ave koja vi�e nije postojala (emisiona banka Kraljevine SHS je počela s radom 1. februara 1920. godine). Poznat je autor novčanice od pola dinara, Menci Klement Crnčić, zagrebački grafičar.

Iz tog vremena je najpoznatija novčanica od 10 dinara, zato �to je jedina �tampana van Evrope. Desilo se da su kapaciteti Francuske banke bili zauzeti, pa je Kraljevini preporučeno da desetodinarsku �tampa u Američkoj kompaniji za banknote, u Njujorku. Amerikanci su nam ustupili svoju rezervnu novčanicu sa vinjetom sna�nog nagog čoveka koji okreće točak (simbol napretka). Mi smo na licu novčanice, iznad točka dodali dve �ene, boginje radinosti i nauke, i Merkura � simbola trgovine. Na naličju novčanice su planinski vrhovi Ko�uh, Veternik, Dobro Polje i Kajmakčalan. Zbog ove novčanice nastala je izreka �dinar veliki k�o točak�

Po zavr�etku Prvog svetskog rata, na teritoriji novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca zatekle su se u opticaju razne vrste kovanog novca. Taj novac je postepeno zamenjivan i već 1920. emitovan je kovani novac nove dr�ave, kada je prihvaćeno da nacionalna novčana jedinica bude dinar, koji se deli na 100 para.

Novčanice od 100 dinara sa �enom ovenčanom lovorovim vencem, i od 1000, sa Svetim Đorđem, �tampane su 1920. godine u Francuskoj, a njihovi autori su francuski umetnici. Hiljadarka je prva četvorobojna novčanica Narodne banke. Sledeće godine je objavljen apoen papirnog novca od 25 para iz 1921. godine � na� najsitniji papirni novac. Njegov autor je slikar iz Zagreba Milenko Đurić. Na aversu je u tamnoplavoj boji crte� manastira Gračanice, a na reversu su crte�i ostrva sa crkvom na Bledskom jezeru i spomenik bana Jelačića u Zagrebu. Oznaka valute, dinar, napisana je ćirilicom i latinicom.