Tema: Nis

Nis


Niš i šira okolina imaјu umereno-kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura јe 11,2°C. Naјtopliјi mesec јe јul sa prosečnom temperaturom od 21,2°C, a naјhladniјi јanuar sa srenjom temperaturom od 0,2°C. Godišnje u proseku padne 567,25 mm kiše i snega po metru kvadratnom. Prosečni vazdušni pritisak јe 992,74 milibara. Godišnje ima 123 kišovita dana i 43 dana pod snegom. Prosečna јačina vetra јe nešto manja od 3 bofora.

Kao saobraćaјni čvor evropskih putnih i železničkih pravaca, sa aerodromom, lako јe dostupan iz svih pravaca. Kao savremeni univerzitetski grad sa preko 250.000 stanovnika, istovremeno јe prirodni, društveni, privredni, obrazovni, zdravstveni, kulturni i sportski centar јugoistočne Srbiјe. Područјe grada zahvata površinu od 597 km2, na kome se nalaze Niš, Niška Banja i 68 prigradskih naselja.

O razviјenosti sistema obrazovanja naјbolje govori statistika: oko 40.000 učenika u 35 osnovnih i 19 srednjih škola i preko četrnaest hiljada studenata na 13 fakulteta niškog Univerziteta.

Trideset klinika, zavoda i instituta koјi istovremeno čine nastavnu bazu Medicinskog fakulteta, kao i veliki broј drugih medicinskih instituciјa, predstavljaјu potenciјal niškog zdravstvenog centra koјi svim sugraђanima i stanovnicima ovog dela zemlje omoguћava korišćenje savremene zdravstvene zaštite i mnoga dostignuća moderne medicine.

Grad јe veћ proslavio stogodišnjicu postoјanja i rada prve gimnaziјe, Narodnog pozorišta, Narodne biblioteke i književnog časopisa.

Nosioci savremenog kulturnog života su Narodno pozorište, Narodna biblioteka, Narodni muzeј, Simfoniјski orkestar, Pozorište lutaka, Zavod za zaštitu spomenika kulture, Univerzitetska biblioteka, Istoriјski arhiv, Galeriјa savremene likovne umetnosti, Dom kulture, Kulturno-prosvetna zaјednica, izdavačke kuće, i mnogobroјne organizaciјe kulturno-umetničkog amaterizma.

U nizu kulturnih manifestaciјa koјe imaјu јugoslovenski i međunarodni karakter, a održavaјu se u Nišu, naјznačaјniјe su: Festival glumačkih ostvarenja igranog filma "Filmski susreti", međunarodni festival amaterskih horova "Horske svečanosti" i Likovna koloniјa "Sićevo" - naјstariјa u zemlji.

Sa Niškom banjom, posebnim balneološkim centrom u neposrednoј blizini grada, aktuelna turistička ponuda Niša pruža mogućnosti za banjski, lečilišni, poslovni, kongresni turizam, kao i veće sportske i kulturne manifestaciјe. Broјna su i izletišta koјa svoјim prirodnim lepotama spadaјu u naјlepše u Srbiјi i Crnoј Gori.

Preko 40 sportskih klubova u gradu okuplja veliki broј profesionalaca i entuziјasta. Nišliјe vole sport i u nekim granama igraјu veoma značaјnu ulogu.

Nis, jedan od najstarijih gradova na Balkanu poznat kao "Kapija" Istoka i Zapada zbog svog geografskog polozaja. Naime, grad se nalazi na raskrscu puteva Zapadne Evrope sa Bliskim istokom i Grckom.

Grad je nastao mnogo vremena pre nego su stigli Rimljani u ove krajeve. Geograf Ptolomei je prvi put pomenuo 140 A.D. kao Rimska tvrdjava na putu za Vizantiju. Iperator Konstantin je rodjen u Nisu 274 A.D.. Tokom njegove vladavine je izgradjena luksuzna rezidencija i tokom tog vremena grad je postao vazni administrativni centar. Huni su tokom svoje opsade 441 A.D., gotovo totalno unistili grad. Sredinom VI veka, Vizantiski car Justinian Veliki je renovirao grad i nazvao ga Naissopolis. Godine 550 A.D., Sloveni su opsedali grad ali je on ovog puta postedjen razaranja tako da je mogao dalje da se razvija. Kako je grad lociran na putu za Konstantinopol, Krstasi su nekoliko puta prolazili kroz grad tokom njihovih pohoda na Vizantiju. U leto 1189. godine, Stefan Nemanja, veliki vladar Srpske drzave, susreo se u Nisu sa Frederikom I Barbarosom u vreme drugog Krstaskog pohoda.

Turci su prvi put okupirali Nis 1386 godine, tri godine pre Kosovske bitke. Od 1454 godine Nis je okupiran sve do 1877 godine.

U Prvom Svetkom Ratu, Nis je "pao" 1915 godine pod okupacijom Nemacke i Bugarske vojske koja je trajala 4 godine, do Oktobra 12-og 1918 godine. Grad je pretrpeo velika razaranja tokom Drugog Svetskog Rata a stanovnistvo je pretrpelo velike represalije. Kao dokaz imamo koncentracioni logor na Crvenom Krstu. Nis je konacno oslobodjen 14-og Oktobra 1944 godine.

Bogata istorija i konstantna borba za slobodom kroz vekove, ostavila je Nisu vredna kulturna znamenja i istoriske spomenike kao sto je: MEDIANA - letnja rezidencija Cara Konstantina; TVRDJAVA turska gradjevina (sagradjena 1723); CEGAR - spomenik u znak bitke na Cegru i herojske pogibije Vojvode Stevana Sindjelica i njegovih 3000 saboraca naspram 10.000 Turaka; SCULL TOWER - jedinstveni svetski spomenik koga su sagradili Turci posle bitke na Cegru, napravljen od lobanja Srpskih heroja; SOPMENIK OSLOBODJENJA NISA (konj) u samom centru grada simbol borbe za slobodom: 1874, 1877, 1917 i 1918.

U ARHEOLOSKOM MUZEJU mozete naci Rimske antikvitete pronadjeni prilikom sredjivanja Tvrdjave i Mediane kao i sa lokacije Humska Cuka i Bubanj - dve lokacije iz Neolita i Bronzanog perioda.

Danas, Nis broji preko 300.000 stanovnika, veliki administrativni, politicki, ekonomski, medicinski i kulturni centar jugoistocne Srbije - drugi povelicini grad u Srbiji posle Beograda.

Crkve i hramovi Nisa

Saborna crkva u Nišu - posvećena silasku Svetog Duha - Sv.Trojica


Velikom zaslugom epispiskopa Janićija, hram je sagrađen u periodu od 1856-1872.g. Radove je izvodio Andrej Damjanović iz Velesa. Svečano osvećenje obavljeno je uz prisustvo mitropolita Mihajla i kralja Milana Obrenovića 1878. g. neposredno po oslobađanju Niša od Turaka.

Crkva je građena kao trobroda bazilika pravpugaone osnove, iznad koje se nalazi pet kubeta. Svodovi naosa oslanjaju se na dva reda stubova. Na gornjoj galeriji sa severne strane nalazi se kapela posvećena Svetom Jovanu Krstitelju, dok se sa južne strane galerije nalazi kapela posvećena Svetom Simeonu Mirotočivom.
Ikonostas saborne crkve

Živopisanje hrama preduzeto je tridesetih godina 20.veka, a radove je izvodio Vladimir Predojević, akademski slikar iz Beograda. Rad je ocenjen kao veoma uspešan sa velikom tehničkom i kolorističkom savremenošću i jasnoćom sadržaja.

Grandiozni ikonostas ima veliku umetničku vrednost i delo je velikog srpskog slikara Đorđa Krstića. On je 1885. g. naslikao 20 od 54 ikone koliko mu je naručeno. Ostale ikone, takođe veoma vredne, delo su Pavla Čortanovića, Milutina Markovića i jedna iz 1880. g. Steve Todorovića. Dimenzije ikonostasa su 19 metara u širinu, 12 u visinu, a ikone su rađene u 5 zona. Armatura je urađena u duborezu sa pozlatom.

U hramu se čuvaju skupocene sasude koje je darovao 1913. g. ruski car Nikola II. Ivan Vasiljević III je 1902. g. poklonio crkvi veliki krst sa ruskim i srpskim svecima. Isti darodavac poklonio je i veliku ikonu Bogorodice koja je optočena čistim zlatom. Posebnu dragocenost ove crkve predstavljaju delovi mošti Svetog Velikomučenika Artemija, koji se sa posebnom pažnjom čuvaju u ovom Svetom Sabornom hramu. Veliku vrednost ima i plaštanica sa početka ovog veka rađena belom srmom i zlatnim žicama, optočena čipkom. Na zvoniku je veliki časovnik i 5 ogromnih zvona livenih u Vršcu od 1877. do 1881.godine

Crkve i hramovi Nisa


Mala Saborna crkva - Crkva Sv. Arhanđela u Nišu je posvećena Sv. Arhanđelima


Sve do izgradnje velikog Sabornog hrama 1878. godine, Crkva Sv. Arhanđela bila je saborna crkva Niške eparhije. Crkva je izgrađena 1819. i većim svojim delom je ukopana u zemlju zbog turskih propisa koji su bili na snazi u to vreme i nisu dozvoljavale da srpske građevine budu preko određene visine. Upravo zbog toga ona nema ni kupolu ni zvonik.

Dimenzije crkve su 22x13 metara. Sa istočne strane crkve kao i obično nalazi se polukružna oltarska apsida. Unutrašnja konstrukcija crkve je podeljena na tri dela okruglim stubovima koji nose konstrukciju svoda.

Saseverne, južne i zapadne strane crkvu okružuje otovreni trem. Crkva je zidana od neobrađenog kamena i nepečene opeke. Ikonostas je veoma bogato urađen u duborezu i plastici i dragocen je poklon Hilandara Nišu. Duborezni ukrasi na ikonostasu predstavljaju stilizovane biljne i životinjske motive. Ovaj ikonostas kao i sama crkva potiče iz prve polovine XIX veka. Na ikonostasu se nalazi veoma veliki broj ikona i sve su izuzetno dragocene.

Crkve i hramovi Nisa


Pantelejska crkva - Crkva je posvećena Svetom Pantelejmonu


Sadašnja crkva je podignuta 1878. g. od priloga srpskih porodica odmah po oslobođenju Niša od Turaka. Stotinak metara iznad postojećeg hrama nalaze se ostaci prvobitne crkve koju je podigao Stefan Nemanja, a bila je posvećena Sv. Vračima, Kozmi i Damjanu, koji su takođe kao i Sv. Pantelejmon, bili lekari. Ispred crkve Sv. Pantelejmona postoji visoki zvonik iz 1928. dar kralja Aleksandra I Karađorđevića. U samoj crkvi, bočno, nalaze se paraklisi Sv. Petke i Sv. Jevanđeliste Marka.

Na zidovima je sačuvano nekoliko fresaka iz 1910. g. mada ima i ostataka živopisa iz perioda gradnje. Postojeći ikonostas izgrađen je 1905. g. u tri zone i deluje impozantno.

Oko crkve postoji nekoliko izvora za koje se veruje da su sveti i čudotvorni.Ova crkva u narodu poznata kao Pantelejska, zabeležena je u istoriji po jednom važnom događaju. Naime, ovde su se 27.07.1189.g. sastali Stefan Nemanja i nemački car Fridrih Barbarosa koji je vodio Krstaše u pohod na Jerusalim. Ostao je dokument koji je Stefan Nemanja potpisao, a Barbarosa na njemu ostavio otisak palca.

Crkve i hramovi Nisa


Crkva Sv. Nikole - Crkva je posvećena Sv. Nikoli


Zapadno od današnjeg zdanja Svetinikolske crkve, postoje ostaci temelja prethodne crkve koja je porušena 1737. godine, kao izraz besa turskih vlasti zbog neposlušnosti srpskog pravoslavnog življa. Postoji pretpostavka da je to ranije zdanje sazidano na temeljima mnogo starijeg hrama, verovatno iz XI veka, i s pravom se pretpostavlja mogućnost da je taj raniji hram ustvari nadaleko čuvena i poznata katedralna crkva posvećena Sv. Prokopiju. Poznata je činjenica da su mošti Sv. velikomučenika Prokopija veoma dugo, od IV do XII veka, boravile u Nišu, kada su prebačene u Prokuplje. Po ovom svetitelju Prokuplje je i dobilo svoje ime. U prvim decenijama XVII veka sazidana je, na postojećim temeljima, nova crkva i posvećena je Sv. Nikoli. Prvi put ova crkva je razorena 1690. godine od strane Turaka. 1722. godine, u doba episkopa Janićija I, crkva Sv. Nikole biva obnovljena. Dimenzije ovoga starog hrama su bile 20x12 metara. Pored rušenja, ova crkva je nekoliko puta pretvarana u džamiju.

Današnja crkva Sv. Nikole podignuta je 1863/4. godine kao turska džamija. Po oslobođenju Niša od Turaka, na gradsku slavu Sv. car Konstantin i carica Jelena 1879. godine, ova džamija je prilagođena za potrebe pravoslavnih vernika i osvećena od mitropolita Viktora Čolakovića kao crkva Sv. Nikole. Tada joj je postavljen i ikonostas, dok je 1926. na ulazu u crkvu, dozidan zvonik.

Premda je do tada, računajući i prethodno zdanje, Svetinikolska crkva 6 puta menjala veru (pretvarana u džamiju i vraćana u pravoslavni hram), do današnjeg dana je ostala da služi pravoslavnim vernicima. Pri Svetinikolskoj crkvi deluje pevačko društvo "Sveti Nikola" inače zastupljeno na ovoj prezentaciji svojim izuzetnim pojačkim umećem. Ovo pojačko društvo je veoma mlado. Osnovano je 1997. godine i sastavljeno je od pevača koji su vezani za crkvu i vode liturgijski život.

Istorijski spomenici grada Nisa


Bubanj (arheološko nalazište)
Ćele Kula
Logor Crveni Krst
Medijana
Niška tvrđava
Ranohrišćanske grobnice
Spomen park Bubanj
Spomenik kralju Aleksandru
Spomenik na Čegru
Spomenik oslobodiocima Niša
Spomenik Stevanu Sremcu i Kalči


Bubanj (arheološko nalazište)


Bubanj je praistorijsko arheološko nalazište kod Novog Sela (novi naziv za ovo gradsko naselje u Opštini Palilula je Deveti maj), blizu Niša. Pripada eneolitskom periodu i kulturnom kompleksu Bubanj Salkuca Krivodol, odnosno Bubanj humskoj kulturnoj grupi, koja je i dobila naziv po dva najznačajnija nalazišta nosioca ove kulture, a to su Bubanj i Velika Humska čuka.

Najstariji slojevi na lokalitetu Bubanj pripadaju periodu od 5800. do 5500. godine p. n. e., odnosno srednjem neolitu, (starčevačka kultura). Do danas je otkopano 30 kulturnih slojeva bronzanog i mlađeg bakarnog doba. Ukupna debljina kulturnog sloja iznosi tri metra. Lokalitet je dosta oštećen prilikom izgradnje autoputa Beograd - Niš. Sačuvana je površina od oko 100 kvadrata. Milutin Garašanin je prvi koji je publikovao rezultate istraživanja na Bubnju i to na Trećem međunarodnom kongresu u Cirihu, sredinom 20. veka.

Na lokalitetu su otkriveni i grobovi koji pripadaju srednjovekovnom periodu.

Arheološko nalazište je pod zaštitom države od 1954. godine.


Ćele Kula


Ćele-kula je spomenik iz Prvog srpskog ustanka koji je u znak odmazde tadašnja Turska vlast u Srbiji izgradila od lobanja poginulih srpskih ratnika u bici na Čegru. Nalazi se na 4 km od centra Niša, na putu ka Niškoj Banji. Svrstana je u spomenike kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju i danas predstavlja muzejski objekat.

Procenjuje se da je u bici na Čegru, koja se odigrala 31. maja 1809, poginulo oko 10.000 turskih ratnika. Kako bi opravdao toliki gubitak niški Huršid paša naredio je da se kože sa glava poginulih Srba oderu, napune slamom i pošalju u Carigrad. Zatim je, kako bi zaplašio Srbe, naredio da se u znak opomene na istočnoj strani Niša sazida kula od kamena i da se u njene zidove uzidaju preostale lobanje poginulih vojnika, „tako da sredina kule bude jednostavna, od kamena i kreča a glave srpskih vojnika da se okrenu u polje i uziđaju spolja“.

Kula je sazidana u periodu od juna do jeseni 1809. godine, na nekadašnjem ulazu u Niš sa carigradske strane, koji se danas nalazi u središtu naselja Trošarina. Sačinjena je od četiri potporna zida (širine oko 4,5 m i debljine 0,5 m) koja su se naslanjala jedan na drugi čineći šuplju, zakrovljenu formu čija je prvobitna visina iznosila 5 metara. U nju su uzidane 952 lobanje poginulih ustanika, poslagane u simetrične redove. Iako su Turci zabranjivali Srbima da odnose lobanje sa njenih zidina, mnoge glave su krišom skidane i sahranjivane u okolnim grobljima.

Turskih izvora o Ćele-kuli gotovo i da nema, tako da se podaci o njenom izgledu, načinu gradnje i broju lobanja zasnivaju na beleškama putopisaca koji su u XIX veku prolazili kroz Niš. Najraniji opis dao je beogradski licej Isidor Stojanović, a nešto detaljniji opis o ondašnjem stanju Ćele-kule dao je Živan Živanović 1882. godine: „Ja sam brižljivo brojao, i na ostatku od kule samo bilo je sa severne strane 123 glave, a zapadne strane 103, sa istočne 105 i s južne 180 – svega 511 glava. Blagorodna duša meštana nije mogla da gleda ovu strašnu sliku nedela, te su krišom mnoge glave poskidane i s pijetetom položene u groblja.“ U Evropi se za Ćele-kulu prvi put čulo iz spisa francuskog pesnika Alfonsa de Lamartina. U svom prolasku kroz Niš, o Ćele kuli je rekao: "Neka Srbi sačuvaju ovaj spomenik! On će naučiti njihovu djecu šta vredi nezavisnost jednog naroda, pokazujući im po kakvu su ih cijenu platili njihovi očevi."

Iako je u drugoj polovini XIX veka, jedan od modernizatora turske države Mithat paša doneo odluku da se kula sruši, to nije izvršeno zbog intervencije niških Turaka. Tako je sve do 1892. Ćele-kula bila izložena vremenu, nakon čega je prilozima iz čitave Srbije, prema projektu arhitekte Dimitrija Leka, iznad nje podignuta današnja kapela. Godine 1937, prilikom proslave šezdesetogodišnjice oslobođenja Niša od Turaka, čišćenjem središnjeg dela objekta, pronađeno je više lobanja, koje su ponovo ugrađene u kulu. Danas je preostalo samo 58 lobanja, a jedna od njih je posebno izdvojena na pijedastalu, kao lobanja vođe ustanka Stevana Sinđelića.

Istorijski spomenici grada Nisa


Logor Crveni Krst


Logor Crveni krst, poznat i kao koncentracioni logor Crveni Krst ili Lager Niš, je bio koncentracioni logor lociran u industrijskoj zoni grada Niša u Srbiji. Njime su upravljali Nemci tokom Drugog svetskog rata. Logor je bio smešten u neposrednoj blizini železničke stanice "Crveni krst" u Nišu, u zgradama koje su do okupacije služile kao vojni magacin.

Logor se sastoji od centralne zgrade zatvora, tri pomoćne zgrade, četiri stražarske kućice, dve kule osmatračnice i dva tornja. Centralna logorska zgrada ima dva sprata i potkrovlje na kom se nalazilo 20 samica.

Procenjuje se da je oko 30.000 ljudi prošlo kroz ovaj logor, od kojih je 12.000 ubijeno na lokaciji Bubanj. Mnogi drugi zatočenici su prebačeni u logor Sajmište ili druge logore širom Evrope. Žrtve logora su bili simpatizeri pokreta otpora, komunisti, Jevreji i Romi. Više od 300 srpskih Roma je ubijeno u kampu.[1]

Logor je radio od 1941. do 1944., kada su Saveznici oslobodili Niš.

Muzej
Zgrade logora sačuvale su autentični izgled, obeležene su spomen-obeležjima i pretvorene u memorijalni muzej „12. februar“ 1969. godine.

Kompleks nekadašnjeg koncentracionog logora „Crveni krst“ u Nišu utvrđen je za spomenik kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju odlukom Izvršnog veća SR Srbije iz 1979. godine („Službeni glasnik SR Srbije“, br. 14/79). u Centralni registar nepokretnih kulturnih dobara upisan je pod rednim brojem SK 240.

Konzervatorsko-restauratorski radovi su izvedeni 1979. i 2004. godine.

Trenutno kamp radi kao muzej, međutim postoji manjak sredstava za održavanje. Tokom 2006. muzej je vandalizovan grafitima.



Medijana


Medijana (lat. Mediana) je arheološki lokalitet u istočnom delu današnjeg Niša pokraj puta za Nišku Banju. Tokom Rimskog carstva je bilo luksuzno predgrađe kasnoantičkog grada i vojnog logora Nais, gde je pored reke Nišave i termalnih izvora bio sagrađen velelepni carski letnjikovac, sa pratećim vilama i drugim objektima. Konstantin Veliki i drugi rimski carevi koji su dolazili u Nais, odsedali su u Medijani. Medijana obuhvata luksuzno carsko imanje sa velikom ekonomijom koje je podignuto početkom IV veka za vladavine Konstantina Velikog. Carska vila (vila sa peristilom) od 6.000 kvadratnih metara, sa raskošnim mozaicima i lepim freskama, ukrašenim stubovima, sa termama i žitnicama, sistemom vodosnabdevanja (akvedukt i vodotoranj) prostirala se na oko 40 hektara uređenih parkova i šuma. U medijani su pronađeni mnogi rimski predmeti, od keramike i metala, kao i dekorativnih od mermera. U jednoj prostoriji otkrivena je 1972. godine grupa oštećenih statua. Na njima su predstavljeni Askelepije, Higija, Dionis, Herkul i Satir. Krajem 4. veka Medijana je stradala u požaru.

Nais i Medijana su potpuno uništeni u vreme hunske najezde 441. godine. Početkom 8. veka, u vreme prodora Slovena i Avara, carski grad i letnjikovac za sva vremena su opusteli.