Nove sorte jabuka otporne na parazite

Nove sorte jabuka otporne na parazite


Višegodišnja ispitivanja većeg broja sorti jabuka otpornih na parazite ukazao je na nekoliko vrlo perspektivnih sorti koje svojim osobinama zaslužuju uvođenje u plantažno gajenje. Iako svojim kvalitetom ne nadmašuju vodeće sorte one polako nalaze svoje mesto u intenzivnim zasadima u Zapadnoj Evropi, pogotovo orijentisanim na integralnu i organsku proizvodnju.


Glavni selekcioni cilj u oplemenjivanju jabuke danas je objedinjavanje visokog kvaliteta ploda i otpornosti na parazite i štetoćine. Bolesti i štetočine se u najvećem broju slučajeva razvijaju na lisnoj površini i plodovima, što ima za posledicu smanjenje fotosintetske aktivnosti, prinosa i kvaliteta ploda. Štetni organizmi, gljive, bakterije. virusi, insekti, redovno žive na biljkama i ne mogu se sasvim eliminisati, ali ih treba držati na nivou na kome su štete koje čine ekonomski prihvatljive.

Ekološki najprihvatljiviji put ostvarenja ciljeva integralne proizvodnje voća je stvaranje i uvođenje u proizvodnju novih sorti koje imaju genetsku otpornost prema patogenima. To znači da biljka produktima svoga metabolizma sprečava patogena da izvrši infekciju i da se uspešno razvija. Takav pristup zaštitu biljaka hemijskim putem svodi na vrlo malu meru, proizvodnja postaje jeftinija, hranidbena vrednost plodova visoka a životna sredina čistiji.

Neke otporne sorte su se približile, a po nekim svojstvima i nadmašuju, vodeće sorte i danas dobijaju sve veću zastupljenost u novim zasadima Zapadne Evrope. To se naročito odnosi na voćnjake koji su u sistemu organske ili integralne proizvodnje.

Co-op selekcije

Oplemenjivački program na stvaranju sorti otpornih na parazite u SAD započet je početkom 20 veka od strane Univerziteta u Ilinoisu gde je po prvi put urađeno ukrštanje između Malus floribumda 821 i Rome Beauty. Godine 1945, oplemenjivači Univerziteta u Ilinoisu i Purdue Univerziteta kao roditelje koriste dva hibrida iz ukrštanja Malus floribumda 821 i Rome Beauty čime je započet Co-op program. Kasnije se u istraživanja uključuje i Rutgers Univerzitet čiji oplenjenjivački doprinos ovom programu traje do 1987. godine. Rezultat ovih napora je uspešan progress u oplemenjivanju na otpornost na parazite i hiljade otpornih sejanaca koji su ocenjeni na kvalitet ploda, vreme zrenja, atraktivnost, rodnost i mnoge druge pomološke osobine. Do 1995. godine 44 selekcije je odabrano za testiranje u proizvodno-oglednim zasadima. Prima je prva sorta koja je imenovana iz ovog programa, 1970 god. ali je danas prevaziđena od strane većeg broja sorti pre svega po atraktivnosti. Potpuno je otporna na prouzrokovača čađave krastavosti i visoko tolerantna na pepelnicu i plamenjaču. Williams pride je sorta vrlo rane epohe sazrevanja a svojim atraktivnim, potpuno purpurno crveno obojenim plodovima privukla je pažnju i nekih proizvođača u našoj zemlji. Plodovi su pre svega namenjeni za plasman u toku turističke sezone. Enterprise je sorta sa potpuno crveno obojenim plodovima koničnog oblika. Njena ozbiljna zamerka je uspravan ugao grananja koja bez povijanja grana vrlo brzo rezultira ogoljavanjem i slabom rodnošću. Vrlo uspešani su hybridi Co-op 36 i Co-op 37 koji se odlikuju vrlo atraktivnim žutim plodovima ali se u hladnjači duže mogu čuvati jedino plodovi prve. Posebnu pažnju treba obratiti na Gold Rush koji po atraktivnosti vrlo malo zaostaje za zlatnim delišesom ali se bere 40 dana kasnije i odlično se čuva i u hladnjačana bez kontrolisane atmosfere. Posebno treba istaći njenu vrlo visoku i stabilnu rodnosti i tip grananja koji omogućava vrlo lako formiranje savremenih uzgojnih oblika.

Nove sorte jabuka otporne na parazite


Re-selekcije

Ovaj oplemenjivački program na stvaranju novih sorti otpornih na parazite ima tradiciju više od 70 godina a najvećim delom je razvijan oplemenjivsčkim radom bračnog para Manfred i Crista Fisher, Dresden-Pillnitz, Nemačka. Oplemenjivački cilj je stvaranje sorti sa visokim kvalitetom ploda, stabilne i visoke rodnosti a kombinovan sa otpornošću prema ekonomski najznačajnijim parazitima i abiotičkim faktorima - niskim zimskim temperaturama i proletnim mrazevima. Gajenjem Re-selekcija u Nemačkoj definisan je novi koncept proizvodnje jabuke gde je primena fungicide redukovana 80% ili više. Nove sorte predstavljaju kombinaciju visokog kvaliteta ploda, dobre rodnosti i višestruke otpornosti na ekonomski najznačajnije parazite. Sve sorte imaju otpornost na čađavu krastavost determinisanu Vf genom osim sorte Reka gde je kao izvor otpornosti iskorišćen Vr gen iz Malus x pumila. Sorte Remo, Rewena, Regine i Rebella su otporne i na pepelnicu. Re-selekcije koje imaju visoku otpornost na plamenjaču su Remo, Reanda, Rewena i Realka. Dosadašnja pomološka istraživanja na ovim sortama u našim uslovima ukazala su na vrlo visok kvalitet ploda kod sorte Rewena i Regine koje u isto vreme imaju višestruku otpornost na prouzrokovače tri najvažnije bolesti – čađavu krastavost, pepelnicu i bakterioznu plamenjaču, kasno cveta a vrlo je otporna i na niske zimske temperature. Ova sorta ima tamno crveno obojene plodove, vrlo lep koničan oblik ploda, bere se krajem septembra i dobro se čuva do 6 meseci.

Otporne sorte jabuka stvorene u Francuskoj, Italiji i Češkoj

Na stvaranju otpornih sorti jabuka na parazite intenzivno se radi i u drugim evropskim zemljama. Najviši stepen otpornosti na ekonomski najvažnije parazite ima sorta Topaz, stvorena u Češkoj. To je sorta srednje krupnih, lepo obojenih plodova, slatko-kiselog ukusa, karakteristične arome. Na višim nadmorskim visinama u Italiji daje dobre i stabilne prinose što se ne može reći i na nižim terenima. I u našim uslovima daje osrednje prinose pa je za sada ne preporučujemo za masovnije gajenje. Kao žuto obojena jabuka Golden Orange zaslužuje mesto u proizvodnim zasadima. Potpuno je otporna na prouzrokovača čađave krastavosti dok se hemijska zaštita prema pepelnici mora redovno primenjivati. Sorta Delbard jubile je visoko tolerantna na parazite determinisana poligeno, vrlo visoke atraktivnosti i kvaliteta ploda. Posebno je preporučujemo za brtsko planinske lokalitete gde je koloracija ploda intenzivnija. Ima vrlo oštar ugao grana i veliku bujnost pa je treba gajiti samo na slabo bujnim podlogama uz primenu savijanja grana i zelenu rezidbu. Sorta Baujade je potpuna zamena za sortu Grenny Smith po izgledu ploda, genetski otporna na prouzrokovača čađave krastavosti i tolerantna na pepelnicu. Njeno ponašanje u plantažnim uslovima do sada nije proveravano već samo u kolekcionom zasadu na malom broju stabala.

Otporne selekcije jabuke stvorene na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu

Na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu odgajen je veliki broj hibridnih populacija gde je kao selekcioni cilj bio stvaranje novih sorti visokog kvaliteta ploda otporne na parazite. Kao početan materijal korišćeme su vodeće standardne sorte kao donori kvaliteta i introdukovane i autohtone sorte kao donori otpornosti. Veća pažnja je posvećena iskorištavanju horizontalne otpornosti koja ne osigurava imunost prema specifičnim rasama determinisana major genima kao vertikalna otpornost ali je trajnija i ne menja brzo prevalentnost rasa parazita. Horizontalna otpornost, uočena kod nekih naših autohonih sorti je uslovljena većim brojen gena, poligeni, što pojedinačno imaju mali efekat ali u celini kumulativan. Takva otpornost se ne zasniva na sistemu gen-za-gen i stoga je ona rasno nespecifična.

Najveći broj hibridnih kombinacija kao donore otpornosti su imale Krstovaču, Bihorku i Šumatovku ili sorte i selekcije introdukovane iz Engleske i SAD gde je otpornost na prouzrokovača čađave krastavosti determinisana Vf (Malus floribunda 821), Vr (M. pumila) i VA (Steinantonovka) genom a na pepelnicu Pl1 (M. robusta ) i Pl2 genom (M.zumi).

Roditelj sa najboljom opštim kombinacionim svojstvima je sorta Bihorka koja je dala najveći broj izuzetno perspektivnih hibrida. Najatraktivniji hibridi je NS25/119 zeleno obojenih plodova i NS25/183 i NS25/140crveno obojenih plodova. I ostali navedeni hibridi zaslužuju pažnju a napomenom da većina sazreva u prvoj polovini septembra i da se ne mogu čuvati duže od tri meseca.

Višegodišnja ispitivanja većeg broja sorti jabuka otpornih na parazite ukazao je na nekoliko vrlo perspektivnih sorti koje svojim osobinama zaslužuju uvođenje u plantažno gajenje. Iako svojim kvalitetom ne nadmašuju vodeće sorte one polako nalaze svoje mesto u intenzivnim zasadima u Zapadnoj Evropi, pogotovo orijentisanim na integralnu i organsku proizvodnju. Među crveno obojenim sortama jabuka pažnju privlače Williams pride (Co-op 23), Enterprise (Co-op 30) i Rewena. Golden Orange i Gold Rush, kao sorte žute boje ploda, imaju izuzetnu atraktivnost i kvalitet.